The Promise, Architect BV Doshi

Filmavond | 08.04.2025 | terugblik

Verslag: Willem Claassen

India werd in 2023 qua inwoneraantal het grootste land ter wereld en in hetzelfde jaar overleed een van haar meest invloedrijke architecten: Balkrishna Vithaldas Doshi. Zijn multifunctionele architectuur, met de bewegende mens als uitgangspunt, liet een onuitwisbare indruk achter op het land. The Promise is een portret van Doshi en zijn indrukwekkende oeuvre. Bij LUX bekeken we deze documentaire, gevolgd door een interview met architect Madir Shah, die enkele jaren met hem samenwerkte.

In The Promise zien we charmante negentiger Doshi (1927- 2023) door de drukke straten van de grote Indiase stad Ahmedabad lopen. De architect brengt een bezoek aan de favoriete projecten uit zijn carrière, waaronder een theater, een kantoorgebouw en een hostel. Al aan het begin van de film legt Doshi zijn filosofie uit, namelijk dat architectuur draait om storytelling. Hij beschouwt het als een dialoog, een reis, als ‘het ontdekken van wie je werkelijk bent’. Bij de Montessorischool die hij ontwierp gaat het in de eerste plaats om de vrijheid van de leerlingen. Tussen de lokalen is veel buitenruimte, waardoor de kinderen vaak buiten zijn, vogels zien en kunnen spelen. ‘Het leven heeft meerdere waarden en betekenissen, het is multifunctioneel’, stelt Doshi. En dat leven staat centraal in zijn werk.

‘Doshi wilde niet dat ik voor hem werkte, maar voor mezelf. En dat ik zou werken alsof het mijn laatste dag zou zijn.’

Menselijke acties

Le Corbusier, te zien in enkele korte zwart-witfragmenten, is een belangrijk persoon in het leven van Doshi. Vanaf 1950 werkt hij samen met de beroemde Frans-Zwitserse architect. Zo vertaalde hij verschillende plannen van Le Corbusier naar India. Wat hij leerde van hem, gebruikt hij nog iedere dag. ‘Hij was niet alleen mijn goeroe, hij was mijn alles’, zegt de Indiase architect in de film. In de architectuur van Le Corbusier staat menselijke beweging centraal en vormt een gebouw het decor waarbinnen acties kunnen plaatsvinden. Zo kijkt Doshi er ook naar: hij neemt in zijn ontwerpen altijd de bewegende mens als uitgangspunt. Daardoor voelt zijn architectuur fluïde aan. ‘Het leven is een reis, geen besteming’, zegt Doshi. Hij werkte naast Le Corbusier ook samen met de Amerikaanse architect Louis Kahn. Een heel ander figuur: ‘Hij was heel precies.’

Extra verdiepingen

In de film is ook aandacht voor de huisvesting van migranten. Doshi ontwierp een woonwijk met schaarse middelen. Een opdracht waar hij weinig aan verdiende, maar die hij wel heel belangrijk vond. Als kind op de basisschool werd hem gevraagd wat hij later graag zou willen doen. In een essay schreef hij dat hij meubilair wilde maken, ‘zodat iedereen iets had om op te slapen en te zitten’. Uiteindelijk werden het woningen die mensen zelf kunnen uitbreiden met extra ruimtes en verdiepingen. ‘Het doel is niet alleen overleven, maar ook groei.’ Daarbij draait het, net als in andere projecten, ook om duurzaamheid. Doshi: ‘Architectuur is niet slechts bedoeld voor een periode, maar voor een veel langer tijdsbestek. Daarom is het belangrijk om het altijd in het grotere geheel te zien.’ Materiaal is daarbij in zijn ogen ondergeschikt. ‘Bij grote architectuur is het niet het materiaal dat spreekt, maar de kosmische krachten.’

'Mijn eerste les was dat niemand wilde weten welke gevoelens je hebt als architect. Er is niets poëtisch aan. Alles moet strak, duidelijk, praktisch. Dat was een schok.’

Niets poëtisch

Na afloop van de filmvertoning volgde een gesprek met architect Madir Shah (URBANOFFICE Architects), die vier jaar voor Doshi werkte. Interviewer Camiel Hendriks wilde weten welke ideeën van Doshi hij meenam in zijn eigen werk. Het antwoord was ontnuchterend. ‘In 2005 kwam ik in Nederland studeren, aan het Berlage Instituut’, vertelde Shah. ‘Mijn eerste les was dat niemand wilde weten welke gevoelens je hebt als architect. Er is niets poëtisch aan. Alles moet strak, duidelijk, praktisch. Dat was een schok.’ Die aanpak geldt nog steeds. ‘Als ik in Nederland praat over het centraal stellen van het leven, en dat kleur en materiaal niet belangrijk is, dan krijg ik geen opdrachten. Het zijn verschillende werelden.’

Camiel Hendriks in gesprek met Madir Shah

Heel relaxt

Zijn ervaringen met Doshi maakte indruk, vertelde Shah. ‘Doshi wilde niet dat ik voor hem werkte, maar voor mezelf. En dat ik zou werken alsof het mijn laatste dag zou zijn.’ De grote Indiase architect was nooit moe en klaagde nooit over geld voor projecten. ‘Hij was zich er wel bewust van, maar hij was vooral heel veel schetsen aan het maken.’ Wat hem volgens Shah bijzonder maakte, was dat hij veel verschillende projecten deed. ‘Hij sprak dan ook echt nooit over materiaal, altijd over het verhaal. Hij was heel relaxt. Hij kon zowel met een minister praten als met kinderen.’

Doorstroomcultuur

Shah ziet een groot verschil ziet tussen de architectuur in Nederland en India, zo gaf hij aan. ‘In Nederland heb je een doorstroomcultuur. In India moeten mensen voor dertig jaar in een huis kunnen blijven wonen. Dan ga je veel organischer bouwen. Er is altijd een connectie met de geschiedenis van de plek waar je bouwt. In Nederland hebben we die ambitie niet en staat de persoon niet centraal.’ Shah vindt de architectuur hier niet slecht of bijzonder, maar volgens hem is het wel ‘erg staccato’. ‘Je kunt als architect alleen met de gevel en met de trappen iets doen, de rest is voor de industrie.’

‘In India moeten mensen voor dertig jaar in een huis kunnen blijven wonen. Dan ga je veel organischer bouwen. Er is altijd een connectie met de geschiedenis van de plek waar je bouwt.'

Onderwijs

Ook het architectuuronderwijs is tegenwoordig anders in vergelijking met India, legde Shah uit. ‘Toen ik aan het Berlage Instituut kwam studeren, was er weinig hiërarchie. Herman Herzberger had het idee: we zijn gelijk aan elkaar, ik ben niet jouw docent.’ Daar is in Ahmedabad nog steeds sprake van. In de film noemt Doshi het ‘een school zonder deuren’. ‘Hij heeft de school voor architectuur daar opgericht. Daarvoor was er niets. Het is een heel open school, je kunt daar 24 uur per dag binnenlopen. Dat soort plekken mis ik. Ik geef nu les in Amsterdam, maar dan moet ik om tien uur het gebouw uit.’

Beelden uit The Promise | bron: pars media

Invloed

Iemand uit het publiek was benieuwd hoe het zit met de invloed van Doshi in India, omdat Le Corbusier in Europa uiteindelijk weinig navolging heeft gehad. Shah: ‘In India is er veel authentieke, persoonlijke architectuur, vooral bij privéwoningen van rijke mensen. Doshi heeft veel invloed gehad, ook door de school voor architectuur. Maar op dit moment zie je in India ook veel gebouwen van glas en andere rommel.’ 

Begroeiing

Een andere bezoeker viel het op dat er veel begroeiing van planten is, op en om de gebouwen van Doshi. Bepaalde hij dat zo? ‘De pergola’s waren zo gepland’, vertelde Shah, ‘maar de begroeiing was niet zo extreem bedoeld. Het komt ook omdat het een subtropisch klimaat is. Bovendien kun je in India niet zomaar bomen kappen. In Nederland gaan we daar veel makkelijker mee om.’

Eclectisch

Tot slot zag een van de bezoekers een verband tussen Doshi en de ‘incremental architects’, omdat bewoners verder kunnen bouwen op het werk van de architect. Het deed hem denken aan Team Ten, een beweging die een tegenreactie was op Le Corbusier. Shah wilde hem nergens onder scharen. ‘Doshi was heel eclectisch, nooit gefixeerd. Hij bouwde op een gegeven moment gebouwen waarin geen enkele rechte muur stond.’  

---