Hoog // Diep
Tekst: Jozien Wijkhuijs | Beeld: Anne Hopman en Wijkfabriek
Waar bezoekers steden vooral leren kennen via het centrum, begint het stadsleven voor bewoners in de wijk. Voorzieningen voor ontmoeting zijn in daar soms van levensbelang voor bewoners. Nijmegen-West is zo’n wijk, waar verschillende welzijnswerkers, vrijwilligers, ondernemers en onderzoekers samenwerken om de leefbaarheid te vergroten. Welke nieuwe, eigentijdse initiatieven zien we daar verschijnen? “We bouwen hier aan een community.”
Jesse Akkers houdt zich al sinds 2013 bezig met de sluiting van kantoren en de gebouwen die daardoor leeg komen te staan. Hij deed een opleiding Vastgoed aan Fontys hogeschool in Eindhoven. ‘Het nieuwe werken, met meer flexibel- en thuiswerken, was al jaren in opkomst. Daar heeft de coronacrisis natuurlijk nog aan bijgedragen,’ vertelt hij. Door die ontwikkelingen komen er veel ruimtes vrij die potentie hebben, zegt hij.
Zo ook een ruimte op de begane grond van een gebouw in Nijmegen-West, aan de Vlietstraat. ‘Er heeft een tijdje een all-you-eat-restaurant ingezeten, maar verder stond het al zes jaar leeg. Het hoort bij een gebouw van een zorgorganisatie, maar die gebruikt het niet meer.’ Akkers houdt ervan om te kijken naar de mogelijkheden van leegstaande panden en van het tegengaan van onnodige leegstand. Hij zag kansen voor dit pand en ontwikkelde samen met zijn compagnons Sep en Bob het idee voor Plan_A, waar mensen kunnen werken, ontmoeten, eten en drinken. Overdag is het een werkplek, waar mensen een abonnement op kunnen nemen of voor een dag kunnen gaan werken. In de avonden en in het weekend is er horeca en kunnen bezoekers er eten en drinken.
“We wilden graag iets multifunctioneels creëren,” vertelt Akkers. Het pand is 800 m2, dus alleen horeca zou een enorm risico zijn geweest. Daarnaast vereiste de ruimte een flinke investering. “Alles is leeggetrokken en opnieuw gebouwd. Er zijn nu kantoren en vergaderruimtes die we kunnen verhuren. Met de inkomsten daarvan kunnen we een deel van de vaste lasten blijven betalen, zeker nu gas, water en licht zo duur zijn.”
“Nijmegen-West is in de afgelopen tien jaar sterk veranderd, maar de voorzieningen niet zijn meegegroeid.”
Maar de locatie en de mogelijkheden van het pand hadden meer voordelen. “We zijn hier ook gaan zitten omdat Nijmegen-West in de afgelopen tien jaar sterk veranderd is, maar de voorzieningen niet zijn meegegroeid. Er zit een groot gat tussen vraag en aanbod in de wijk.” Hij vergelijkt het met Nijmegen-Oost. “De samenstelling van de twee wijken is inmiddels vergelijkbaar, maar in Oost is veel meer te doen.”
Werkplekken en ontmoetingsruimte bij Plan_A | Foto: Anne Hopman Buurtbewoners zijn blij met Plan_A, vertelt hij, en er zijn inmiddels al veel vaste gasten. Van hen hoort hij dat er een enorme behoefte is aan dit soort plekken. Plan_A is een horecaonderneming, maar ook een ontmoetingsplek voor Nijmegen-West. Om die functie binnen de wijk nog te versterken, heeft Akkers contact met de gemeente, sociaal-werk-organisatie Bindkracht 10 en andere spelers, zoals de Wijkfabriek. “We gaan kijken of we samen sociale activiteiten kunnen organiseren, zowel met welzijnsorganisaties als ondernemers. Mensen willen of kunnen niet altijd naar het centrum en daarnaast is het centrum overvol. Er liggen veel kansen in de wijk. Daar zoeken wij de verbinding.” Sociale basis Onderzoeker Annica Brummel, voorheen werkzaam als opbouwwerker bij verschillende welzijnsorganisaties waaronder Bindkracht 10, stelt dat de aandacht voor de wijk de afgelopen decennia is gegroeid. “Door decentralisatie in het sociale domein is die veel groter geworden. Veel organisaties werken nu vanuit buurten of stadsdelen. Ook vanuit gemeentes is meer aandacht voor de ‘sociale basis’, zoals dat wordt genoemd.” Voor haar mag de aandacht voor belangrijke ontmoetingsplekken echter nog wel wat steviger. “De wijk is heel erg belangrijk, ook bij de aanpak van andere uitdagingen, zoals het tekort aan woningen en de energietransitie. Er zijn recent ook veel publicaties verschenen die hierover gaan, bijvoorbeeld van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en de voorzitter daarvan, Jet Bussemaker. Zij hield onlangs een pleidooi voor meer fysieke ontmoetingsplekken in de wijk.”
“De buurt is belangrijk als het gaat om je thuis voelen en goed wonen.”
Brummel deed onderzoek naar dit soort plekken. Volgens haar zijn bijvoorbeeld horeca en werkruimtes, zoals bij Plan_A, vormen van ‘betekenisvolle plekken’. Ze deed met collega’s onderzoek naar hun effect op het welzijn van de wijkbewoners. In de samenvatting van hun onderzoek staat: “Plekken spelen een belangrijke rol in het mogelijk maken van sociale interacties, zoals wijkcentra, sportvelden, horeca of parken. Het vergroten van sociale netwerken vormt een belangrijk speerpunt in zowel beleid als interventies in het sociaal domein.” Contact tussen mensen is dus belangrijk en het is goed om daar gericht dingen voor te organiseren, maar belangrijker nog is het om plekken te creëren waar dat contact vanzelf kan ontstaan.
“De buurt is belangrijk als het gaat om je thuis voelen en goed wonen”, vertelt Brummel. “Dat goed wonen draait niet alleen om het hebben van een fijn huis. Je moet je ook prettig en gezien voelen in je buurt en het gevoel hebben dat je mensen kunt aanspreken.” Dat geldt zeker voor bewoners die op andere plekken weinig sociale interactie hebben. “Als mensen verder geen activiteiten hebben zoals werk of dagbesteding, kan dat van enorme invloed zijn op het welzijn. In ons onderzoek hadden we twee voorbeelden van mensen die het leven echt niet meer zagen zitten, omdat ze zich geïsoleerd voelden.” Het is goed om mensen niet te verplichten, maar de keuze te geven, zegt ze. En daarvoor moet iemand opties hebben binnen de eigen leefomgeving.
Soepcafé
Verderop in Nijmegen West, niet ver van Plan_A, ligt de Wijkfabriek, een organisatie die zich vooral richt op de Wolfskuil. Op de website staat: “de wijkfabriek wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven in de wijk. Vanuit die gedachte faciliteert en ontwikkelt het team samen met bewoners diverse waardevolle projecten.” Conrad Savy is voorzitter en aanjager van de Wijkfabriek. Trots vertelt hij over hun programma. “We organiseren activiteiten op het gebied van leefbaarheid, welzijn, werk en kunst en cultuur. Er is een winkel waar we voornamelijk zelfgemaakte producten verkopen van mensen uit de buurt en op woensdag is er een soepcafé dat open is voor iedereen. Ook kunnen mensen komen flexwerken op woensdagen en verhuren we ruimtes.” Savy is al tien jaar bezig met dit werk en ook hij ziet de interesse voor de wijk groeien, maar plaatst hierbij wel een kanttekening. “Ik denk dat we bij de gemeente in beeld zijn en dat Nijmegen het belang van wijkwerk ziet. Het is alleen niet helder welke politieke keuzes de stad wil maken om ons hierbij te ondersteunen.” Hij zoekt wel de samenwerking op binnen de wijk zelf, zoals bijvoorbeeld met de wijkregisseur van de gemeente, met Bindkracht 10 en met ondernemers zoals Jesse van Plan_A. “We delen een soortgelijke visie en kijk op de maatschappij. Bij Plan_A zitten jonge ondernemers die laten zien dat je commercieel ondernemer kan zijn en tegelijk een warm, kloppend hart kan hebben voor de gemeenschap.” De twee organisaties zijn nu bezig met gezamenlijke activiteiten binnen het Huis van Compassie. Wat Savys doelgroep bijzonder maakt, is dat hij heel gemêleerd is, vertelt hij. “Je hebt hier drie grote groepen: de kuulers, de migranten en jonge hoogopgeleiden die hier door nieuwbouw en verkoop van sociale woningen komen wonen. Die groepen zeggen allemaal dat ze van elkaars bestaan afweten, maar niet altijd weten hoe en waar contact te leggen.” De wijkfabriek is open voor al die groepen. “Het begin van onze missie is werken aan een open gemeenschap, waar mensen dingen kunnen komen brengen en halen. In het soepcafé op woensdag is dit bijvoorbeeld goed te zien, daar komt echt een doorsnede van de samenleving. We nodigen mensen uit om een tafel te delen met anderen, om te komen voor de ontmoeting.”
Groepsfoto team Wijkfabriek | Foto: Wijkfabriek
Halen en brengen
Volgens Annica Brummel is het belangrijk dat mensen niet alleen plekken kunnen bezoeken, maar ook worden uitgenodigd om iets te komen brengen, bijvoorbeeld in de vorm van vrijwilligerswerk. ‘Dit geldt zeker als het gaat om mensen met bijvoorbeeld een beperking of afstand tot de arbeidsmarkt. Vaak kunnen mensen wel meedoen als deelnemer, maar geen sociale rol vervullen, zoals koken bij een kookclub, een bingo mee-organiseren, vrijwilliger zijn bij een moestuin, ik noem maar iets.’ In een vervolgonderzoek wil ze zich extra bezighouden met groepen die nu vaak buiten de boot vallen in de wijk, zoals mensen met een migratieachtergrond of jongeren.
“Waar je mogelijkheden biedt, ontstaan contacten. En soms kunnen die plekken bijna levensreddend zijn.”
Naast plekken als de wijkfabriek, die specifiek zijn ingericht op ontmoeting en verbinding, zijn volgens Brummel ook de ‘informele’ plekken belangrijk. Hierbij kun je denken aan horeca, bankjes op straat, parken, maar bijvoorbeeld ook de coffee corner in een supermarkt. “Waar je mogelijkheden biedt, ontstaan contacten. En soms kunnen die plekken bijna levensreddend zijn. We weten uit ons onderzoek bijvoorbeeld van iemand die worstelde met eenzaamheid en die via de coffee corner in de supermarkt iemand ontmoette die haar uitnodigde om een keer thuis koffie te komen drinken”, vertelt ze. “Vanuit daar werd ze geïntroduceerd bij een kerk, waar ze weer meer activiteiten kon doen. Ook horeca of flexwerkplekken kunnen voor dit soort contacten zorgen.” Voor haar onderzoek werkt Brummel samen met de gemeente, die bezig is met stadsdeelprogrammering. In deze nota staat onder andere dat sociale cohesie belangrijk is voor de preventie van problemen. Nijmegen wil namelijk niet alleen focussen op risicofactoren, maar ook op het versterken van beschermende factoren. “De gemeente is heel erg geïnteresseerd in dit soort plekken”, stelt Brummel. Invloed uitoefenen
Voor Conrad Savy is de wijk niet alleen de plek waar mensen betekenis uithalen, maar ook de plek waar mensen invloed op kunnen uitoefenen. “Den Haag is ver weg en het gemeentebestuur voor veel mensen ook", zegt hij. ‘Dichtbij kun je dromen: hoe zou jouw ideale omgeving eruitzien?’ In de tien jaar dat hij bezig is bij de Wijkfabriek heeft hij gezien dat, zoals hij verwachtte, er een behoefte en vermogen is bij mensen om zelf dingen te organiseren. “Ik ben fantastisch blij met onze programmering.” Binnenkort is zijn termijn als voorzitter voorbij en gaat hij zijn formele rol neerleggen. Hoewel hij vooral trots is, ziet hij ook nog uitdagingen en kansen voor de toekomst. “Ik vraag aan de gemeente: wat wil je met dit soort initiatieven? Ik denk dat de stad meer kan investeren in het organisatievermogen in de wijk.”
“Ik denk dat de stad meer kan investeren in het organisatievermogen in de wijk.”
Plan_A is ondertussen volop bezig met het organiseren van activiteiten. Zo was er een Oktoberfest, livemuziek, vrijdagmiddagborrels, sportactiviteiten en werd er samen voetbal gekeken. Ook was er een kledingmarkt en een pubquiz. “We willen graag zoveel mogelijk verschillende dingen organiseren”, zegt Jesse. “De ruimte is er heel erg geschikt voor en het is leuk om zoveel verschillende mensen te zien. We bouwen hier aan een community.”