De leefwerelden van Winkelsteeg

 Habitat | 16.09.2025 | terugblik

Verslag: Willem Claassen | Foto's: More or Less Design

Met een mix van diverse soorten woningen, bedrijvigheid en voorzieningen moet Winkelsteeg een plek worden voor een brede doelgroep, van starters tot expats. De gedeelde norm: niemand heeft een tuin of auto voor de deur en iedereen deelt aantrekkelijke openbare ruimte. Maar hoe staat het met de sociale cohesie in dit woonconcept? Op 16 september besprak ACN in 52Nijmegen de leefwerelden van Winkelsteeg met stedenbouwkundige Wander Hendriks, sociaal psycholoog Lotte Vermeij en landschapsarchitect Berdie Olthof.

De locatie van het programma was treffend gekozen, want Nijmegen52 is momenteel nog de eyecatcher van Winkelsteeg en wordt omringd door bouwwerkzaamheden. Presentator Kiki Kolman wees aan het begin van de avond op het uitzicht. Op de plek waar de Jan Massinkhal heeft gestaan, ligt nu enkel het geraamte van de sporthal. ‘Dat geraamte zal ergens anders in Nederland gebruikt gaan worden’, wist Kolman te vermelden. 

Inbreiden

De avond ging van start met een lezing van Wander Hendriks, strategisch stedenbouwkundige van de gemeente Nijmegen. Hij is vanaf het begin betrokken bij de nieuwbouwprojecten in Kanaalzone Zuid, waaronder Winkelsteeg. Aan de hand van stadskaarten liet Hendriks zien hoe Nijmegen de afgelopen 125 jaar is gegroeid. ‘Het was altijd maar uitbreiden. Steeds vaker klonk de vraag: is het nooit genoeg? Vanaf Waalfront zijn we gaan inbreiden, en nu doen we dat met Winkelsteeg.’ Met Winkelsteeg wil de gemeente de woningnood tegengaan, legde Hendriks uit. ‘Maar we willen er ook voor zorgen dat bestaande, verouderde voorzieningen in de omgeving, zoals scholen en verenigingen in Hatert en Dukenburg, levensvatbaar blijven.’ Winkelsteeg wordt een klimaatadaptief woon-werkgebied. In het ontwerp is steeds gewerkt met thema’s die uitgaan van mensen, vertelde de stedenbouwkundige. ‘Een netwerk van mensen, waarbij gekeken wordt naar wat een bewoner nodig heeft en hoe hij zich beweegt door de stad.’   

Ongehinderd doorfietsen

De wijk kenmerkt zich door verscheidenheid aan woningen, zoals sociale huur, vrije sector, betaalbare koop en penthouses. Ook de typologieën zijn divers met onder andere seniorenwoningen, starterswoningen en zorgwoningen. Verder is opvallend dat de auto in Winkelsteeg een bescheiden rol krijgt, al moet dat niet overdreven worden, vond Hendriks. ‘Het is geen autovrij gebied, maar een autoluw gebied.’ De fietsstructuur is losgekoppeld van de autostructuur. ‘Door het ontvlechten kun je ongehinderd doorfietsen. Met de fiets ben je straks sneller in het centrum dan met de auto. Maar ook de auto profiteert, omdat de doorstroom beter is.’ Hendriks ging nog kort in op een onderdeel van het project, bij het voormalige terrein van sv Hatert aan het Maas-Waalkanaal. Daar komen de voorkanten van de huizen aan de binnenkant van hofjes te liggen. De structuren van nutsvoorzieningen liggen allemaal aan de buitenkant. ‘Hierdoor kun je op je blote voeten door de achterdeur lopen’, zei Hendriks. ‘Het zorgt ook voor een betere voedingsbodem voor bomen.’ De woningen blijven wel goed bereikbaar voor bijvoorbeeld de brandweer en de Dar.

Waar bomen oud kunnen worden

In gesprek met Kolman vertelde landschapsarchitect Berdie Olthof over haar werk als voorzitter van het Ruimtelijke Kwaliteitsteam Kanaalzone Zuid. ‘We willen meedenken over de plannen van de gemeente en daarbij goede voorbeelden aandragen. We hebben een toetsende rol, maar dat doen we niet steeds met een opgeheven vinger.’ Olthof toonde zich erg enthousiast over het werk. ‘Het is heel leuk om aan een wijk te werken waar auto’s langs de kant staan en bomen oud kunnen worden. Het lukt goed om de plannen heel groen te krijgen. Het is niet alleen een wijk voor duizenden mensen, maar ook voor planten en dieren. Daarmee komen hier eigenlijk miljoenen te wonen.’

Gescheiden werelden

Lotte Vermeij, sociaal psycholoog bij CPB, hield vervolgens een lezing over de leefwerelden van arm en rijk. Op basis van registergegevens heeft zij een kwantitatief onderzoek gedaan naar de minst en de meest welvarende Nederlanders tussen 30 en 60 jaar. Haar conclusie is dat de leefwerelden van deze twee groepen eenzijdiger is geworden. ‘Dat is erg, omdat gescheiden werelden zorgen voor kansenongelijkheid en voor uitsluiting. Het tast ook de sociale cohesie aan, je krijgt bijvoorbeeld een opleving van vooroordelen.’De woningmarkt speelt een belangrijke rol in die ontwikkeling van gescheiden werelden, zo was uit haar verhaal op te maken. ‘Bij de minst welvarende groep zie je dat het krimpen van de sociale huursector invloed heeft op hun omgeving. Sociale huur is niet meer voor de middengroep. Hierdoor behoren buren ook tot de minst welvarende groep.’ De meest welvarende groep leeft steeds meer in een gescheiden wereld door de stijgende woningprijzen, legde Vermeij uit. ‘Hierdoor is het voor de middengroep moeilijker om te verhuizen naar plekken in de buurt van de meest welvarende groep.’  

Segregatie in de buurt

Er is segregatie, maar zonder overheidsbeleid zou het veel erger zijn, stelde de sociaal psycholoog. ‘Sociale zekerheid en onderwijs helpen. Denk ook aan een bredere brugklas. Verder kan een gemengde wijk bijdragen.’ Al is alleen gemengd bouwen niet genoeg. ‘Er bestaat ook segregatie in de buurt’, zei Vermeij. ‘Contact helpt niet altijd tegen vooroordelen, het kan juist ook erger worden. Diverse buurten hebben vaak minder sociale cohesie, er zijn meer spanningen en er is minder vertrouwen. Bewonersgroepen met weinig hulpbronnen raken vaak ondergesneeuwd.’

Een kop koffie van 1 euro

Vermeij eindigde haar verhaal met enkele suggesties voor de Winkelsteeg om gescheiden werelden te voorkomen. ‘We moeten op weg naar een “Wij van de Winkelsteeg”’, zei ze. ‘Zorg voor een verbindende identiteit. Maar niet alles hoeft gemengd, smaken verschillen nu eenmaal.’ Breuklijnen tussen bevolkingsgroepen moeten worden voorkomen. ‘Dat je niet krijgt dat een groep naast elkaar woont en naar dezelfde school gaat, dan krijg je segregatie.’ Zorg ook voor gedeelde plekken en evenementen, stelde ze. ‘Maak het toegankelijk en uitnodigend. Een kop koffie voor 1 kan al alles betekenen.’ Verder pleitte Vermeij ervoor oog te hebben voor subtiele uitsluiting. ‘En ondersteun niet alleen overbruggende initiatieven, ook fragiele initiatieven.’     

Lessen van Waalfront

In het nagesprek ging Hendriks in op de sociale kant van Winkelsteeg. ‘We zijn daarmee bezig, maar het is altijd moeilijk om mensen zich thuis te laten voelen op een nieuwe plek. Vooral bij sociale huur, want die woningen worden toegewezen.’ Het project Merwedekanaal in Utrecht beschouwt de stedenbouwkundige als een voorbeeld, zo vertelde hij. ‘En we nemen de lessen van Waalfront mee. Het is ook goed dat we als gemeente allemaal hetzelfde verhaal vertellen.’ Een van de bezoekers gaf aan dat het al helpt als er een stoep is en er bomen staan op het moment dat mensen hun huis intrekken. ‘Bij de Bijlmer ging het mis op dat punt. Daar was nog geen infrastructuur, mensen kwamen in het niets terecht.’ Olthof vertelde dat ze het sociale aspect van Winkelsteeg ook interessant vindt, al hebben ze in het Ruimtelijke Kwaliteitsteam vooral over zaken als bakstenen en reliëf. ‘Maar als we daar een beetje over na kunnen denken, is dat al winst.’ Ze opperde dat een kanaalsprong, een verbinding tussen Winkelsteeg en Dukenburg, van betekenis kan zijn voor de sociale cohesie. ‘We denken dan aan een extra brug voor wandelaars en fietsers, zoals in Utrecht de Daphne Schippersbrug. Soms gooien we dit idee erin bij de gemeente.’ Olthof ziet sowieso veel in de uitwisseling tussen deze twee wijken, vertelde ze. ‘Ik kan me voorstellen dat mensen uit Dukenburg naar Winkelsteeg verhuizen. Daarmee komt er een carrousel op gang, hoop ik.’ 

Sportverenigingen

Een van de bezoekers complimenteerde de gemeente voor wat er de laatste 15 jaar is gerealiseerd in de stad. Hij vroeg zich wel af waarom voor de voetbalvelden van sv Hatert is gekozen om te gaan bouwen, want sport werkt juist verbindend. Hendriks vertelde dat er ook in Winkelsteeg plek zal zijn voor sport. ‘Er komen voetbalvelden boven op een parkeerhub. In het Winkelsteegpark en langs het kanaal is ruimte voor urban sports, en er komt een zwembad.’ Vermeij bracht in dat verenigingen niet altijd voor verbinding tussen bevolkingsgroepen zorgen. ‘Als er een voetbalveld komt, willen anderen hockeyvelden. Dan krijg je weer segregatie.’ Met een knipoog: ‘Maar je kunt hockey natuurlijk niet verbieden.’ Wat ze wilde aangeven: als je daar niet een beetje in stuurt, kiezen mensen hun eigen weg en dat kan voor gescheiden leefwerelden zorgen. ‘Je ziet vaak dat mensen hun kind naar een school of vereniging brengen die verder weg van hun huis ligt.’ 

Een linkse wijk?

Iemand uit het publiek vroeg of er een toelatingsbeleid is, bijvoorbeeld dat belangstellenden een motivatiebrief moeten sturen. ‘Ja, dat is er wel,’ zei Hendriks, ‘maar dat ligt bij de coöperaties. Wij hebben daar als gemeente geen invloed op. We kunnen wel de prijzen enigszins drukken.’ Daarop wilde Vermeij weten of het een linkse wijk wordt, ook vanwege die autoluwe insteek. ‘We krijgen veel verschillende geluiden van bewoners’, zei Hendriks. ‘Eerst hoorden we: jullie zijn gek. Maar nu wordt het steeds meer omarmd.’ Wat betreft de planning liet Hendriks alvast weten dat in november de bouw van het sportcentrum, een Talis-gebouw en de Living-Inn (een kleinschalige zorggemeenschap aan het kanaal) van start gaat.Tot slot kwam een van de bezoekers nogmaals met de oproep voor een nieuwe brug. ‘Dat is essentieel. Als die brug nu niet komt, komt ie er nooit.’

Dit programma was onderdeel van de themareeks ‘Habitat’. In het jaarprogramma 'Habitat' bespreekt ACN hoe Nijmegen zich ruimtelijk kan ontwikkelen tot een nabije stad die leefwerelden samenbrengt én sociaal duurzaam is ontworpen. 

Beeld: Laskwartier

---

ACN voedt het debat over de stad. Dat doen we natuurlijk niet alleen, maar met de ondersteuning van onze sponsoren, subsidiepartners én vrienden! Draag je ACN een warm hart toe en wil je een bijdrage leveren aan ons programma? Word dan vriend van ACN!