ACN Filmcollege | 19.11.2024 | terugblik
Verslag: Camiel Hendriks. Foto’s: Sara Donkers
Wat gebeurt er als een Fins architectenbureau een stad in Nepal wil bouwen? In de documentaire A Plan for Paradise toont filmmaker Kati Juurus een vermakelijke, maar vooral ook pijnlijke botsing tussen twee culturen. De westerse vanzelfsprekendheden blijken niet vertaalbaar naar een andere omgeving en het droomproject loopt al snel vast. Op 19 november bekeken we deze documentaire en leerden van Robert Verrijt (ArchitectureBRIO) over de complexe relatie tussen architectuur en cultuur.
De film A Plan for Paradise toont het proces van een Fins architectenbureau dat een stad probeert te bouwen net buiten Kathmandu, maar op een culturele barrière stuit. Een Smart City voor ruim 500.000 inwoners, en dat in een gebied waar op veel plekken nog niet eens verharde wegen zijn aangelegd. De huidige bewoners van dit gebied voelen de bui al hangen: zij mogen hun grond niet verkopen omdat het project is aangekondigd, maar ze weten ook dat zij niet de ‘smart’ bewoners zullen zijn als dit project is afgerond. Waar gaan al die mensen heen? En wie gaat dit hele project betalen?
Praktische problemen en pijnlijke stiltes
Vanaf minuut één voelt de kijker dezelfde bui al hangen: het hele plan is veel te groot. Bij het bouwen van dit haast megalomane project zijn er ook ontzettend veel praktische hordes. Zo is het gebied volgebouwd met kleine tempels en heiligdommen. ‘Nee, deze kunnen niet worden verplaatst of verwijderd. Dat zou de lokale dynamiek totaal verstoren’, laten de Nepalese experts weten. Een andere horde ziet de kijker wanneer de Finse architecten hun Nepalese collega’s meenemen op een rondleiding door Helsinki. De Nepalese architecten nemen vrolijke selfies met de indrukwekkende houtbouwconstructies van de Finse architect, maar lachen er ook om: hout is in Nepal volstrekt onbetaalbaar.
Bij de projectpresentatie in Kathmandu komt het allemaal tot een kookpunt. De Finse architecten hebben na hard werk vele 3D-renders ontwikkeld die ze vol trots presenteren. De Nepalese functionarissen lachen vriendelijk en zijn dankbaar voor het harde werk, maar blijven onduidelijk over de uiteindelijke realisatie van het project. De Finse architecten tasten totaal in het duister en verlaten de ruimte met een verslagen en verward gevoel. Eenmaal terug in Finland doen ze nog een aantal tevergeefse pogingen om het van de grond te krijgen. De architecten die voorheen nauw samenwerkten gaan uit elkaar, om net zo’n onduidelijke redenen als dat de Nepalese architecten ze gaven.
Nabespreking met Robert Verrijt
We bespraken de film na met Robert Verrijt van ArchitectureBRIO, een architectenbureau dat zowel in Rotterdam als in Mumbai gevestigd is. Hij begon zijn carrière in Sri Lanka, waar hij tijdens zijn studie in aanraking kwam met het werk van Geoffrey Bawa, een pionier in tropisch modernisme. Deze ervaring beïnvloedde zijn latere werk sterk en wekte zijn interesse in bij duurzame architectuur die zich aanpast aan de lokale omgeving. Zijn tijd in India omvatte meer dan 15 jaar, waarin hij werkte aan uiteenlopende projecten: van educatieve speelplaatsen in stedelijke buitenwijken tot verplaatsbare constructies langs kwetsbare kusten. Steeds opnieuw paste hij zijn benadering aan de unieke context aan, waarbij hij de nadruk legde op duurzame materialen.
Win eerst informatie in
Een belangrijke kloof is de mismatch tussen de schaal van westerse ontwerpen en de lokale tradities. Westerse architecten hebben vaak de neiging om met rigide modellen te werken die geen rekening houden met de specifieke wensen van de lokale bevolking. Dit kan resulteren in ontwerpen die niet aansluiten bij de sociale, economische en culturele realiteit ter plekke. Essentiële informatie, zoals de behoeften van bewoners en geologische gegevens, wordt niet altijd goed verzameld of gebruikt. In plaats van zich te richten op het begrijpen van de lokale situatie, blijven sommige architecten vasthouden aan hun eigen ideeën en methoden. In Azië ziet men bijvoorbeeld vaak dat gemeenschappen sterk verbonden zijn met symbolische locaties en tradities, zoals de plaatsing van tempels op spiritueel belangrijke plekken.
Hiërarchie in de architectuur
Ook toont de film de hiërarchische structuur die architectenbureaus soms kunnen hebben. Wanneer een van de junior-architecten de terechte vraag stelt hoeveel mensen een klein rijstveld in het midden van een gigantische wijk kan voeden, wordt hij afgewimpeld. De traditionele structuur van de ‘starchitect’ met een aantal uitvoerende assistenten is hier nog sterk aanwezig. Dat begint wel minder te worden gelukkig, maar is hier nog duidelijk te terug te zien.
Wat kunnen we van elkaar leren?
Wat kunnen westerse architecten bijdragen aan projecten in ontwikkelingslanden en wat kunnen zij leren van lokale tradities? Volgens Verrijt ligt de kracht van westerse architecten in het introduceren van nieuwe perspectieven en technologieën, maar moeten ze vooral niet het idee hebben dat ze een beter begrip hebben van architectuur en stedenbouw in het algemeen. Ze hebben vooral verstand van de westerse context, waarin hun werkwijze goed functioneert.
Ook andersom kan dezelfde vraag worden gesteld. Wat kunnen westerse architecten leren van de Aziatische context? De participatieve cultuur en creatieve oplossingen bieden waardevolle lessen voor stedelijke ontwikkeling in Europa. Door ontwerpen te maken die duurzaam, inclusief en afgestemd zijn op de lokale context, kunnen architecten bijdragen aan betekenisvolle projecten, zoals Geoffry Bawa al decennia geleden deed in Sri Lanka.
Datum: dinsdag 19 november 2024
Tijd: 20:00 – 22:00 uur
Locatie: NYMA Makersplaats

Trailer A Plan for Paradise
Comments