Het gastvrije station

ACN presenteert | terugblik 04.10.2022

Het stationsgebied moet de komende tien jaar transformeren naar een duurzame mobiliteitshub met tweeduizend nieuwe woningen, waarin het goed wonen, werken en leven is. Hoe kan het gebied, tussen alle ruimteclaims, ook een plek voor de stad worden? Onder leiding van Michiel Hulshoff presenteerden architect Albert Herder (Studioninedots) en stedenbouwkundige Hilde Blank (BVR Adviseurs Ruimtelijke Ontwikkeling) inspirerende voorbeelden van gastvrije publieke ruimtes en onderstreepten ze het belang van het station als huiskamer van de stad.

‘Als we het hebben over station Nijmegen horen we vaak de drie O’s’, opende Hulshoff het programma, ‘onoverzichtelijk, onlogisch en onaantrekkelijk.’ Hoe kunnen we voorbeelden uit andere steden inspireren en aanzetten tot verbetering? Albert Herder vertelde dat het stationsgebied altijd één van de moeilijkste opgaven is waar een stad voor staat, maar tegelijkertijd ook één van de meest interessante. Er moeten allerlei stromen in het gebied in elkaar gepuzzeld worden. Architecten hebben bij zo’n ontwerpopgave veel idealen, maar hebben ook rekning te houden met allerlei praktische en financiële factoren.

Het is bij het ontwerpen van een station ook belangrijk dat er ruimte overblijft die nog niet volledig gedefinieerd is, ruimte die uitnodigt tot meervoudig gebruik met een nog niet vooropgestelde functie.

Plek voor de stad

Stations dreigen vaak generieke plekken te worden. Daarom is het belangrijk dat een station dat gaat transformeren zijn eigenheid behoudt: ‘Wat is dat Nijmeegse, wat is dat karakter? Je moet op zoek gaan naar wat de essentie van de plek is: gezelligheid en rebelsheid zijn bijvoorbeeld karakters die bij Nijmegen horen.’ Maar, vervolgde Herder, het is bij het ontwerpen van een station ook belangrijk dat er ruimte overblijft die nog niet volledig gedefinieerd is, ruimte die uitnodigt tot meervoudig gebruik met een nog niet vooropgestelde functie. ‘In Japan is het zo dat als je een locatie ontwikkelt je tien procent van de ruimte vrijgeeft aan de omgeving. Dit zou ook een goed uitgangspunt kunnen zijn voor Nijmegen, een dat past bij het rebelse karakter van de stad.’

Herder citeerde architect Herman Hertzberger: ‘We hebben genoeg piramides gebouwd ter meerdere eer en glorie van rijke opdrachtgevers. De opgave is nu om podia te bieden aan de activiteiten en verhalen van mensen.’ De publieke ruimte – anders dan de openbare ruimte die beheerd wordt door de gemeente – moet vrij worden ingericht, stelde hij. Bij het stationsgebied is hierbij de grens tussen plein en gebouw, tussen openbaar en privé, van fundamenteel belang spontane ontmoetingen en acties.

Spreker: Albert Herder

Gebiedsmanager Paul Matthieu van gemeente Nijmegen nam kort het podium en bevestigde het interessante maar ook ingewikkelde aan het ontwikkelen van het stationsgebied van Nijmegen. ‘Het is vooral belangrijk dat mensen zich realiseren dat het om een heel groot gebied gaat dat verder reikt van het station zelf en dat daar dus vele stakeholders een rol spelen. We hebben het niet over één project, het gaat om 42 hectare met 28 projecten waar we tegelijkertijd rekening mee te maken hebben.’

De publieke zaak Stedenbouwkundige Hilde Blank begon haar presentatie met het citeren van het motto van haar bureau BVR: ‘Wij brengen lucht in complexe ruimtelijke vraagstukken door het ontwerpen van aanstekelijke vondsten.’ Vanuit haar functie als stadsbouwmeester in Leiden werkte ze aan een ontwikkelvisie voor het station daar, een casus die ook inspiratie kan bieden voor Nijmegen, vertelde ze. Bij een van de varianten voor deze zogenaamde mobiliteitshub van Leiden werd ervoor gekozen om deze juist niet op de plek van het centrale station te concentreren, maar om over de binnenstad te verdelen, een gedachte die Nijmegen ook eens op het stationsgebied zou kunnen toepassen. Dat zou meer lucht en ruimte kunnen creëren in dit dicht te bebouwen gebied.

Als bewoners het niet eens zijn met een bepaalde ingreep in de ruimte, neem hen dan serieus en leg ze uit wat er wél nuttig is aan die ontwikkeling en wat ze ervoor terugkrijgen.

Blank sloot af met drie hartenkreten. Ten eerste, stelde ze, is het van groot belang om terug te gaan naar de basis: je bent er als gemeente voor de publieke zaak. Pak die verantwoordelijkheid en ga daarnaar terug. Ten tweede dat ‘het spijt hebben van liberalisering’ en zodoende het verliezen van regie de door gemeentes omgezet moet worden in het daadwerkelijk terugpakken van die regie. En ten derde, vertelde Blank, is wederkerigheid van groot belang. Als bewoners het niet eens zijn met een bepaalde ingreep in de ruimte, neem hen dan serieus en leg ze uit wat er wél nuttig is aan die ontwikkeling en wat ze ervoor terugkrijgen.

Dat geldt natuurlijk des te meer voor een stationsgebied, iets dat in het nagesprek met Albert Herder, Hilde Blank en Paul Matthieu ter sprake kwam. Fundamenteel voor een geslaagd stationsgebied is het aanstellen van spreekbuizen – de ogen en oren van bewoners – en natuurlijk de rol van de gemeente. Daarmee kan er in Nijmegen een heel mooi, functioneel en inclusief stationsgebied komen.

Spreker: Hilde Blank

Dit is een programma in het kader van ‘PLEK: plaats maken voor de rechtvaardige stad’. Het komende jaar onderzoekt het Architectuurcentrum Nijmegen (ACN) welke maatschappelijke en ruimtelijke interventies bijdragen aan een rechtvaardige stad.