Wonen in de wolken
Stel dat Nijmegen aan zee ligt, hoe ziet ons leven er dan uit? Vanuit die verbeelde omstandigheid gingen ACN en LUX tijdens Wonen in de wolken in gesprek over klimaatverandering en –adaptatie. Immers, de stijgende zeespiegel zorgt voor klimaatvluchtelingen uit de Randstad en een nieuw vraagstuk over voedselproductie. Verdichting en flexibel inrichten, daar gaat het om. Maar gaan we dan juist de hoogte in? Of zoeken we onze toevlucht toch meer op het water?
Beeld: Jaap Scheeren (1) en LOLA Landschape Architects (2)
Plan B
Het programma werd geopend door gespreksleider Tracy Metz, journalist en talkshow host, waarna landschapsarchitect Eric-Jan Pleijster zijn visie gaf op het Nederland van 2200. Voor LOLA Landscape Architects ontwikkelde hij een adaptatiestrategie, uitgaande van een zeespiegelstijging van zes meter. 2200 is een cruciaal jaar, want dan moet Nederland achter ‘monsterdijken’. Het wordt onbetaalbaar om het water de delta uit te pompen en Nederland houdt op te bestaan. Kunnen we ook op een positieve manier over dit scenario nadenken? Geen klimaatvluchtelingen, maar een geplande transitie. Dat plan B is er niet want we hebben een (te) heilig geloof in onze dijken. Nieuwe scenario’s zijn dus nodig: A tipping point based planning aldus Pleijster, met trigger momenten voor ingrepen. Hoe ziet Nederland er dan uit?
Mensen verhuizen met name naar de oostelijke en zuidelijke regio’s en er komt een verhuiseconomie op gang aldus Pleijster. Nijmegen heeft een haven en in Oost-Nederland ontstaan nieuwe stadsregio’s rond zoetwatervoorziening, visserij en energie. De beschermde dorps- en stadsgezichten in West-Nederland worden waar mogelijk beschermd door ringdijken, maar verder geven we het water en de natuur zoveel mogelijk de ruimte. Een doom scenario? Nee kijken naar de toekomst. Giving up? Nee, kansen spreiden. Een oplossing? Nee, het is een aanzet. Biedt een dam over 300 km uitkomst? Een absurd scenario en een ecologische en economische ramp volgens Pleijster. Dijken zijn niet heilig. Je kunt ze aanpassen, maar ze gaan ons op den duur niet redden. Ook de Duitsers kunnen zich op het scenario voorbereiden: Die Holländer kommen!
Een zeespiegeltoets
Carl Dirks, adviseur smart urban environment bij Royal Haskoning DHV, frist aansluitend ons geheugen op. Hoe ging Nederland in de geschiedenis om met zeespiegelstijging? De Zuiderzee overstroomde en de afsluitdijk werd gebouwd; na de Watersnoodramp van 1953 kwam de bouw van de Oosterscheldekering – inclusief sluizen en het hoogwater in 1995 leidde juist tot het geven van ruimte voor de rivier in 2019. We hebben steeds een ramp nodig gehad om te zien hoe het beter moet. Dit kan nu anders. Van vechten naar meebewegen. Hoe agenderen we dat, ook politiek? Dirks trekt de vergelijking met het stikstofdebacle. We hielden onze kop te lang in het zand, maar schrokken wakker vanwege plotselinge regelgeving. Kunnen we dit maatschappelijk debat ook voor zeespiegelstijging aanwakkeren? Ja, volgens Dirks. Instrumenten dwingen tot keuzes. Zoals de nationale omgevingsvisie nu werkt voor de toekomstige ruimte, pleit hij voor een zeespiegeltoets: wil je iets ontwikkelen? Toets je plan dan over een periode van 50 jaar. Dan zul je zien dat ontwikkelingen op een gegeven moment op bepaalde locaties niet meer haalbaar zijn. Ingrepen zijn nodig en die kun je doorrekenen. In Oost-Nederland zullen projecten haalbaarder blijken en zo krijg je dan een natuurlijker verschuiving van west naar oost. Een soort Klimaatbeprijzing dus? Ja, mensen doen niets tot ze het financieel voelen aldus Dirks.
Veerkracht organiseren
Tom Bosschaert, directeur van Except integrated sustainability, onderkent de noodzaak voor een lange termijnstrategie. De Malediven, Seychellen en Tuvalu eilanden zijn op weg te verdwijnen. Klimaatverandering is een wereldwijd vraagstuk waar we vooruitstrevend mee om moeten gaan. De kunst van het nadenken over een onbekende toekomst is volgens Bosschaert het organiseren van veerkracht. “Het mooie aan veerkracht plannen, is je steeds afvragen of je andere beslissingen kunt incorporeren in het plan.” Je hebt daarvoor verschillende transitiemodellen en een interessant model is de parrallel change over: Je creëert een plek die die toekomst al is. Je ontwikkelt dus een plan als een plek in 2050. Een live experiment. Zo maak je een alternatief spoor en kun je ervaringen en toekomstbeelden stapelen.
Except bedacht in samenwerking met Regen Villages een circulaire woonwijk als casus. Volledig zelfvoorzienend in voedsel, water en energie. Door voedsel en wonen te combineren, kun je met een lagere bebouwingsdichtheid toe want je hebt minder land nodig voor voedsel in het buitengebied. In Shanghai werkte het bureau aan een dakpark. Hier waren dure grond en hoge dichtheid juist een voorwaarde. Het park midden in de stad – een publieke ruimte, klimaatadaptief en met grote biodiversiteit – werd gefinancierd uit de waarde van het onderliggende vastgoed.
Hoe ziet het er straks in Nijmegen uit? Wonen we in de wolken? We moeten volgens de sprekers in ieder geval andere bouwvormen ontwikkelen. Gebouwen op palen, die tijdelijk onder water kunnen komen te staan. Dubbele gebruikswaarde meenemen in je businessmodel. Bouwen in hout in plaats van beton. Gebouwen bedenken die meegroeien met de tijd. Daar kunnen we mee beginnen in de Kanaalzone en op het Stadseiland, dicht tegen het water aan. Met wonen op of aan het water kun je hier prima experimenteren. En ook: nu een kaart bedenken specifiek voor Nijmegen. Waar wil je naartoe, hoe moet het eruit zien? Dat is de uitdaging voor Nimma aan zee.
NB Dit programma werd opgenomen. Kijk hier terug!
Tracy Metz, Eric-Jan Pleijster, Tom Bosschaert, Carl Dirks
OVER WARMING UP: NIMMA AAN ZEE Nijmegen is Warming Up! Net als de rest van de wereld. Maar wat betekent dat? En hoe gaan we daarmee om? Op zondag 13 september vond de eerste editie van het kunst- & klimaatfestival Warming Up: Nimma aan Zee plaats in en om LUX. Dit eendaagse festival – onderdeel van de landelijke organisatie Warming Up – stond in het teken van klimaatverandering en –adaptatie met o.a. toegankelijke workshops, bijzondere films en diepgaande gesprekken en gaan in gesprek met kunstenaars, politici, journalisten en ondernemers.