Hoog // Diep | artikel
Tekst: Jozien Wijkhuis | Beeld: Anne Hopman
Deelscooters zijn nu al ruim een jaar onderdeel van de openbare ruimte in gemeente Nijmegen. Redacteur Jozien Wijkhuijs ondervond in de zomer in haar eigen straat, vlakbij het station, veel overlast van verkeerd geparkeerde scooters. Vlak daarna loste dat probleem zich ogenschijnlijk vanzelf op. Wat gebeurt er met een klacht en wat zijn de voor- en nadelen van deelscooters in een stad als Nijmegen?
Tijdens de Vierdaagse en de periode daaromheen stonden ze in groten getale voor mijn deur in het stationsgebied geparkeerd: de deelscooters van Felyx en Check, soms aangevuld met een enkele deelfiets of scooters en fietsen van mensen zelf. Voor mijzelf en mijn huisgenoten was dit niet meer dan een grappige ergernis om over te praten, maar voor mensen die moeilijk liepen, een rolstoel gebruikten of die een kinderwagen voortduwden, was het daadwerkelijk een probleem. De scooters stonden soms twee rijen dik op de smalle stoep, soms lagen ze plat over de hele lengte en regelmatig blokkeerden ze uitritten of parkeerplaatsen. En dat terwijl er verderop bij het station vaak heel veel lege groene parkeervakken waren.
Na een aantal meldingen bij de vervoerders schreven we ook de gemeente aan, die met de volgende reactie kwam:
‘Als gemeente hebben we vooraf afspraken gemaakt met de aanbieders van deze voertuigen. Zo mogen ze niet overal worden achtergelaten, doorgangen op trottoirs moeten bijvoorbeeld vrij worden gehouden. Om mensen te stimuleren om netjes te parkeren wordt gewerkt met onder andere foto’s en beoordelingen. Bij goed parkeren kun je korting krijgen, bij fout parkeren een waarschuwing en in een later stadium een schorsing. Als u bij de betreffende aanbieder een melding van overlast doet, zorgt die ervoor dat het voertuig snel weer in gebruik is of verplaatst wordt. Verder zijn de aanbieders verplicht om een defect voertuig binnen 24 uur te repareren of van de straat te halen.’
In de weken erna veranderde er weinig, maar in september nam de parkeeroverlast ineens sterk af. Het deed me afvragen hoe een melding door betrokken partijen wordt opgepakt. Deelscooters, als relatief nieuw fenomeen, moeten nog heel erg hun plaats krijgen in het straatbeeld. Ze zouden een duurzamere oplossing zijn in plaats van auto's voor het mobiliteitsvraagstuk dat in veel drukke steden in Nederland speelt, maar ze leiden ook vaak tot klachten. Hoe gaan vervoerders, actiegroepen en beleidsmakers hiermee om?
Veel klachten
In september 2022 kopte De Gelderlander: ‘Felyx en Check gaan deelscooters naar Nijmegen brengen, GO Sharing en Bolt ‘krijgen’ de fietsen.’ Per direct mochten er 100 deelscooters en 200 fietsen in de straten worden gezet, waar mensen met een abonnement, via een app, gebruik van konden maken. Later groeide dat aantal naar 600 deelvoertuigen in totaal, 400 fietsen en 200 scooters. GO Sharing maakte uiteindelijk nooit van de gelegenheid gebruik, daarom is Bolt nu de enige aanbieder van dit soort voertuigen.
Met de komst van de nieuwe vervoersaanbieders, kwamen er volgens de krant ook veel klachten binnen, vooral over parkeeroverlast. Gemeente Nijmegen liet daarop een onderzoek doen door bureau Dufec, daaruit bleek dat ongeveer een kwart van de scooters fout geparkeerd stond, dat wil zeggen op een manier die tegen de regels is: op een stoep, een privéterrein of op een andere overlastgevende plek.
Gebruikszones
Jorn den Brave, public affairs associate van Felyx, is blij te horen dat in ieder geval voor het stukje straat waar mijn huisgenoten en ik wonen, de overlast is afgenomen, maar herkent niet dat er tijdens de vierdaagse problemen bestonden. ‘Wij waren juist samen met de gemeente tot de conclusie gekomen dat het heel goed was verlopen in die periode,’ zegt hij. ‘Op drukke plekken mochten mensen met onze scooters niet komen, maar misschien hebben daardoor juist veel mensen in jouw gebied hun scooter afgemeld.’
Den Brave vertelt dat Felyx met servicegebieden werkt waarin scooters kunnen worden gestart, afgesloten of gepauzeerd. ‘Dat gebied is dynamisch en kunnen wij dus aanpassen,’ vertelt hij. ‘Daarmee kunnen we sturen waar mensen hun scooter parkeren, bijvoorbeeld tijdens grote evenementen.’ Hiervoor werkt het bedrijf met een stoplichtsysteem. ‘In groene gebieden kunnen de scooters gewoon komen, gepauzeerd of afgesloten worden,’ vertelt hij. ‘In geen-service-gebieden is alleen pauzeren mogelijk, bijvoorbeeld als je even snel een pakketje moet afleveren. In het rode gebied kan zowel pauzeren als afsluiten niet.’
'Op een parkeervak voor auto's kunnen tot wel zes deelscooters worden geparkeerd. Met gemiddeld 1,46 persoon op een deelscooter versus 1,39 in een privéauto dragen we bij aan het oplossen van een deel van het mobiliteitsvraagstuk.’
Parkeerdruk
Naast de onderzoeken die bijvoorbeeld de gemeente laat doen, doet Felyx zelf ook onderzoek naar het gebruik van deelscooters in Nederland. Zo heeft onderzoeksbureau Movares in opdracht van Check, Felyx en GO sharing een onderzoek gedaan en het rapport daarvan aangeboden aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. Daarin valt te lezen dat er in 2022 18,5 miljoen deelscooterritten zijn gemaakt. Het onderzoeksbureau stelt dat een kwart van die ritten een autorit verving. Movares schrijft ook dat één op de 510 ritten leidt tot een overlastmelding, een heel ander cijfer dus dan waar onderzoeksbureau Dufec mee kwam.
Den Brave vult aan: ‘Daarnaast leiden de deelscooters tot minder files en verminderen ze de parkeerdruk. Op een parkeervak voor auto's kunnen tot wel zes deelscooters worden geparkeerd. Met gemiddeld 1,46 persoon op een deelscooter versus 1,39 in een privéauto dragen we bij aan het oplossen van een deel van het mobiliteitsvraagstuk.’ Het is volgens hem een duurzamer alternatief voor kortere, regionale ritten dan de auto. ‘Onze focus ligt op het benadrukken van de meer duurzame eigenschappen van de deelscooter ten opzichte van de auto, terwijl we transparant zijn over de bredere uitdagingen met betrekking tot duurzaamheid in de mobiliteitssector, zoals de herkomst van materialen waar een scooter mee wordt gemaakt,’ zegt hij.
Duurzaam?
‘De vermeende voordelen van deelscooters worden vaak belicht en door gemeentes overgenomen, maar naar onze mening is dat onterecht,’ vertelt Collin Molenaar van Scootervrij, een actiegroep die het gebruik van scooters op de Nederlandse straten wil terugdringen. ‘We zijn eigenlijk de groep die de zorgen over scooters vertolkt en probeert dit in de media en politiek te agenderen,’ zegt hij.
Zo schreef de groep bijvoorbeeld de Reclame Code Commissie (RCC) aan om te laten onderzoeken of de claims die Felyx maakt over duurzaamheid kloppen. Die concludeerde dat de sommige uitlatingen van het bedrijf in strijd zijn met de Reclamecode, bijvoorbeeld als het schrijft “wij zijn vastbesloten om verandering voor elkaar te krijgen. Onze Duurzame Ontwikkelingsdoelen in het kort: Duurzame steden en gemeenschappen […] Duurzame consumptie- en productiepatronen.”. ‘Dat soort claims resoneren door bij gemeentes,’ zegt Molenaar. ‘Wij van Scootervrij denken juist dat het weren van deelscooters en gewone scooters een gemakkelijke en grote stap zou zijn voor het klimaat en voor de verkeersveiligheid.’ In een reactie hierop stelt Den Brave: ‘In de praktijk worden we vaak benaderd door gemeenten die streven naar een gevarieerd aanbod van vervoersmodaliteiten.’ In dat geval is het aanbieden van een duurzamer alternatief slechts een positieve bijkomstigheid, zegt hij. ‘Het is belangrijk om te benadrukken dat onze gesprekken met gemeenten in eerste instantie gericht zijn op mobiliteitsvraagstukken en niet primair vanwege ons gebruik van duurzaamheid als uithangbord voor onze dienst.’ Ook zegt hij dat Felyx constructief met de RCC en Scootervrij te hebben gewerkt om dit op te lossen.
Molenaar stelt dat zorgen en klachten van mensen door gemeentes vaak opzij worden geschoven onder het mom van duurzaamheid. ‘Als je dat argument weghaalt, is er eigenlijk geen reden meer om ze te plaatsen, behalve uit winstoogmerk voor de bedrijven,’ zegt hij. ‘Wij hebben regelmatig contact met gemeentes. We zien vooral dat ze de aanbieders van deelvervoer niet in de weg willen zitten en dat ze zeggen dat ze geen juridische middelen hebben om dit tegen te houden.’ Volgens hem klopt dit niet en hebben gemeentes wel degelijk die optie. ‘Dit zie je al aan dat er een aantal gemeentes zijn die het wel doen, Utrecht en Leiden, bijvoorbeeld. Dus het kan wel.’
In de evaluatie is te zien dat in het afgelopen halfjaar het aantal klachten wat afnam, van 80 klachten per maand naar 50. ‘Maar dat is nog steeds aanzienlijk.’
Voorzichtig met vergunningen
In een reactie op vragen zegt gemeente Nijmegen dat er veel autoritten onder de tien kilometer worden gemaakt. ‘De gemeente wil graag duurzame vormen van vervoer stimuleren,’ stelt Titia Bijma-Van Dam van de gemeente. ‘Met een gewone fiets zijn sommige ritten misschien net een te grote uitdaging, maar met een elektrische fiets of scooter zijn ze wel goed te doen. Het introduceren van een vergunning voor deeltweewielers ging met voorzichtigheid gepaard, zo zijn de aantallen bewust laag gekozen om overlast zoveel mogelijk te voorkomen en zijn er meer vergunningen voor fietsen (400 in totaal) dan voor scooters (200 in totaal) aangeboden.’ Ook zegt ze dat uit onderzoek blijkt dat deelscooters gemiddeld langer dan 5 jaar worden gebruikt.
Met alle binnenstedelijke ontwikkelingen is ruimtegebruik een grote opgave, zegt Bijma-Van Dam. ‘Denk aan de bijna 20.000 woningen die er nog gaan komen en de behoefte aan meer groen (klimaatadaptatie) en energievoorzieningen. Daarnaast zijn de elektrische voertuigen in het gebruik uitstootvrij (schone lucht) en een goed alternatief bij de invoering van zero emissiezones voor brom- en snorfietsen.’
Elk kwartaal krijgt de gemeente van elke aanbieder een overzicht van het gebruik en de klachten. ‘Daarnaast houden we als gemeente ook de klachten bij die rechtstreeks bij ons binnen komen. Het gebruik is vrij stabiel, rond de zomer is er een toename vanwege het mooie weer en richting de winter een afname.’ In de evaluatie is te zien dat in het afgelopen halfjaar het aantal klachten wat afnam, van 80 klachten per maand naar 50. ‘Maar dat is nog steeds aanzienlijk.’
‘Onze Toezichthouders maken wekelijks rondes door de stad waarbij ze onder andere kijken naar de geparkeerde deelvoertuigen die ze onderweg tegenkomen. Locaties waar vaker overlast wordt ervaren worden op deze rondes sowieso bezocht,’ zegt Bijma-Van Dam. ‘Als er aanleiding is om met de aanbieder in gesprek te gaan, overleggen we met hen of een servicegebied aangepast kan worden. Onze voorstellen worden eigenlijk altijd gehonoreerd. In Lent heeft dit de overlast bijvoorbeeld erg verminderd.’
De veranderingen in overlast in de straat bij het station, de aanleiding voor dit artikel, kan ze niet geheel verklaren. ‘Op deze locatie kan ik me wel voorstellen dat mensen het parkeervak bij het station beter weten te vinden. Eerder werd er veel voor de deur van Coffeelab geparkeerd en dat gebied is vorig jaar vrij snel uit het servicegebied gehaald. Dat probleem is blijkbaar deels opgeschoven naar de Van Oldenbarneveltstraat, maar hier hebben we voor zover ik weet amper klachten gekregen - dus er is geen actie op deze locatie ondernomen.’
Klachten en waarschuwingen
Gemeente Nijmegen wijst dus naar de vervoersbedrijven als het gaat om klachten, zoals bleek toen ikzelf een melding maakte. Maar wat gebeurt er als er een klacht binnenkomt bij een bedrijf als Felyx? ‘Als we ergens veel meldingen krijgen, dan gaan we samen met de gemeente kijken of we deze gebieden kunnen aanpassen in ons systeem. Als bijvoorbeeld blijkt dat er een woonwijk is met veel smalle stoepen, dan maken we het onmogelijk om daar te parkeren,’ zegt hij.
‘We werken met een systeem van de end-of-ride-picture,’ vertelt hij. ‘Mensen moeten zelf als ze parkeren een foto maken. Als we er de eerste keer achterkomen dat een scooter fout geparkeerd staat, krijgt de gebruiker een waarschuwing.’ Uiteindelijk kan het bedrijf ook nog boetes uitdelen of iemand zelfs uitsluiten van het systeem. Ook dingen als vandalisme of het stelen van de helm die bij de scooter hoort, leiden tot uitsluiting.
Bij een klacht wordt altijd gekeken of er hinderlijk of verkeerd geparkeerd werd. ‘We kunnen er dan voor kiezen om er via het systeem voor te zorgen dat de scooter snel weer wordt gepakt door een andere gebruiker.’ Ook kan een werknemer die in de stad is het voertuig wegrijden of verplaatsen. ‘Wat wij vaak zien,’ zegt Den Brave, ‘is dat de klacht meestal snel is opgelost. We zijn ofwel snel ter plaatse, of de scooter is tegen de tijd dat wij arriveren al opgehaald door iemand anders.’
Voor Molenaar is dat nog niet genoeg. ‘Het liefst zouden we zien dat gemeentes deelscooters weren en OV stimuleren,’ zegt hij. ‘Volgens ons zouden mensen die nu op deelscooters anders op de fiets zitten, of in het OV. Met een fiets veroorzaken mensen minder schade, overlast en letsel.’ Voorlopig behoudt de deelscooter zijn plek in de openbare ruimte van Nijmegen. Ook Wijchen en Malden besloten recent om de scooters van Felyx toe te laten als mobiliteitsvoorziening.
