top of page

Urban Renewal: How can everyone benefit?

Foto van schrijver: ACNACN

Stad Vol Verlangen | terugblik

Tekst verslag: Bas van Woerkum-Rooker. Foto's: Ramon Tjan


Wanneer hippe cafés, dure appartementen en rijke nieuwkomers naar armere buurten verhuizen, worden bewoners met lagere inkomens vaak verdrongen. Dit proces staat bekend als gentrificatie. Hoe vindt gentrificatie plaats? Wat maakt het zo problematisch? En hoe kunnen we buurten en steden opwaarderen zonder de oorspronkelijke bewoners uit te sluiten? Leer van politiek filosoof Ronald Sundstrom, socioloog Arnoud Lagendijk en adviseur stadsontwikkeling Minouche Besters over het ontwikkelen van de stad op een eerlijke manier.


Foto's: Ramon Tjan


Gentrificatie als symptoom

De Amerikaanse filosoof Ronald Sundstrom opende zijn lezing met een overzicht van de woningcrisis in de Bay Area in San Francisco, een regio die vaak wordt gezien als symbool voor de bredere Amerikaanse huisvestingscrisis. Hij legde uit dat er in de VS momenteel een tekort van 2,8 miljoen woningen is, met sommige schattingen die zelfs oplopen tot 5 miljoen. Veel mensen in de VS betalen meer dan 30 procent van hun inkomen aan huur of hypotheek. Dit woningtekort raakt niet alleen de laagste inkomensgroepen, maar ook de middenklasse, die eveneens veel van hun inkomen kwijt is aan huisvesting.


Volgens Sundstrom is gentrificatie niet het hoofdprobleem, maar eerder een symptoom van een breder maatschappelijk probleem. Gentrificatie wordt vaak geassocieerd met de opkomst van nieuwe voorzieningen, zoals hippe koffiebars, chique restaurants of fietspaden – vooral zichtbaar in de VS. Sundstrom wees erop dat deze focus op “coffeebar-gentrificatie” veel te beperkt is en de werkelijke problematiek niet omvat. “Mijn rol als filosoof is om een visie te bieden, een alternatief voor de dominante neoliberale benaderingen die je vaak in stadhuizen vindt,” stelde hij. De echte uitdaging ligt in het kritisch onderzoeken van herinvesteringen en desinvesteringen in wijken.


Gebrek aan gelijke kansen

Een van de mogelijke oplossingen voor de woningcrisis, volgens Sundstrom, is de YIMBY-beweging ("Yes, In My Backyard"). Deze beweging pleit voor meer woningbouw, vooral in progressieve steden die vaak het meeste verzet bieden tegen verdichting. “Het is geen toeval dat steden zoals Chicago, New York en San Francisco de ergste woningcrises hebben, maar niet Florida, Texas of Arkansas,” zei hij. Nieuwe koffietentjes en fietspaden zijn dus slechts symptomen van een dieperliggende problematiek die al generaties lang bestaat: structurele ongelijkheden tussen bevolkingsgroepen.


Dit onrecht speelt niet alleen in grote steden, waar problemen vaak als een kwestie van integratie worden gepresenteerd, maar juist ook in kleinere steden en dorpen. Daar speelt gentrificatie misschien geen rol, maar wel enorme desinvestering en een gebrek aan kansen. Dit, stelde Sundstrom, is het échte probleem: het ontbreken van gelijke kansen voor iedereen. Hij sloot zijn betoog af met twee regels van Nina Simone: “You don’t have to live next to me / Just give me my equality.”


Gentrificatie is een beleidskeuze

Minouche Besters, stadsontwikkelaar bij STIPO, presenteerde haar visie op gentrificatie vanuit haar expertise in gebiedsontwikkeling. Ze is het niet eens met de vaak gehoorde bewering dat gentrificatie "onvermijdelijk" is zodra er ingrepen worden gedaan in een wijk. Volgens Besters kan gentrificatie worden voorkomen door zorgvuldig om te gaan met de manier waarop steden worden ontwikkeld, en door nadrukkelijk rekening te houden met de belangen van bestaande gemeenschappen.


Bewoners actief betrekken

Ze introduceerde het concept van "plaatsmaken" versus "plaatsbranding". Veel van wat als plaatsmaken wordt gepromoot, blijkt volgens haar in werkelijkheid een vorm van commerciële plaatsbranding te zijn: gebieden worden snel opgewaardeerd, maar zonder de belangen van de lokale bewoners in overweging te nemen. Haar kritiek was dat de zogenaamde successen van plaatsmaking – zoals de opkomst van hippe koffiebars of foodtrucks – vaak alleen de creatieve klasse en ontwikkelaars ten goede komen. Tegelijkertijd worden oorspronkelijke bewoners indirect verdrongen door gestegen prijzen en de veranderde sfeer in hun wijk.


Besters benadrukte dat het essentieel is om eerst met de mensen in een wijk te praten voordat plannen voor herontwikkeling worden gemaakt. In plaats van alleen te focussen op architectuur of de fysieke ruimte, moet de gemeenschap zelf centraal staan in het ontwerp en de uitvoering van veranderingen. Ze verwees naar succesvolle wijkvernieuwingen waarbij bewoners actief betrokken waren, zoals in Hezelpoort in Nijmegen, waar de bewoners zelf aangaven wat voor hen belangrijk was in de herontwikkeling van hun buurt. Dit vereist echter een andere benadering dan de top-down strategieën die vaak de basis vormen van gentrificatieprocessen.


De rol van de markt

Verder besprak Besters de rol van marktmechanismen, zoals de opkomst van Airbnb en de invloed van expats, in het aandrijven van woningprijzen in populaire wijken. Dit fenomeen heeft te maken met de commercialisering van woningen, waarbij huizen steeds meer worden gezien als goederen in plaats van plekken voor mensen om te wonen. Besters noemde dit het "commodificeren" van woningen. Ze pleitte voor strengere controle en regelgeving om ervoor te zorgen dat woningen betaalbaar blijven voor de mensen die er al wonen. Ook stelde ze alternatieve woonvormen voor, zoals wooncoöperaties, waarbij bewoners zelf eigenaar zijn van hun woningen en verantwoordelijk voor het beheer ervan. Dit zou een oplossing kunnen bieden voor de hoge huizenprijzen die door marktwerking worden opgedreven.


Rechtvaardige steden

Na de lezingen volgde een discussie waarin verschillende aspecten van gentrificatie en woningbeleid werden besproken. Sociaal geograaf Arnoud Lagendijk verwees naar twee verschillende wijken in Nederland – Klarendal in Arnhem en Tweebos in Rotterdam – om te illustreren hoe de aanpak van stadsvernieuwing het verschil kan maken in de mate van succes en de impact op de bewoners. Hij legde uit dat Klarendal, een wijk die op een succesvolle manier was opgewaardeerd, profiteerde van de actieve betrokkenheid van bewoners en lokale actoren zoals een priester, een gemeenteraadslid en politieagenten. Dit creëerde een gevoel van gemeenschapsbetrokkenheid, wat volgens Lagendijk essentieel is voor een geslaagde wijkvernieuwing. In Tweebos, daarentegen, waar economische belangen en subsidies een grotere rol speelden, leidde het herstel tot de vernietiging van goede woningen en het verlies van sociale netwerken, met vooral negatieve gevolgen voor de bewoners.


Besters beaamde het belang van een participatieve aanpak, waarbij de mensen in de buurt de kans krijgen om hun wensen en zorgen te uiten. Ze benadrukte dat als ontwikkelaars en beleidsmakers echt willen begrijpen wat de behoeften van een wijk zijn, ze eerst de tijd moeten nemen om te luisteren naar de bewoners. Dit houdt in dat er niet alleen gekeken wordt naar de fysieke ruimte, maar ook naar de sociale infrastructuur van een wijk, zoals ontmoetingsplaatsen, parken en lokale winkels.


Sundstrom benadrukte nogmaals dat de meeste progressieve steden, die zich vaak sterk inzetten voor sociale rechtvaardigheid, paradoxaal genoeg juist de grootste tegenstand bieden tegen verdichting en het bouwen van nieuwe woningen. Dit komt volgens hem doordat rijke buurtbewoners vaak bang zijn dat nieuwe woningbouw hun vastgoedwaarde zal verminderen.


De discussie toonde aan dat gentrificatie niet alleen een probleem is van stedelijke vernieuwing, maar van bredere structurele en economische krachten die de toegang tot huisvesting bepalen. Alleen door een bredere en inclusieve benadering, waarbij gentrificatie slechts als symptoom wordt gezien, kunnen steden en woningen rechtvaardiger voor iedereen worden.


Kijk het videoverslag van deze avond terug


Over de sprekers

Ronald Sundstrom is politiek filosoof aan de Universiteit van San Francisco. Zijn laatste boek is Just Shelter, waarin hij de kern van de onrechtvaardigheden van de hedendaagse Amerikaanse huisvestingscrisis onderzoekt, inclusief een kritisch onderzoek naar gentrificatie, segregatie en de bijbehorende schade en voordelen.


Arnoud Lagendijk is sociaal geograaf aan de Radboud Universiteit. Hij doet onderzoek naar regionale ontwikkeling en de processen van regionale vorming in Europa. Hij bestudeert ook de verspreiding van alternatieve sociaaleconomische praktijken en beleidsconcepten wereldwijd en heeft processen van gentrificatie in Arnhem en Wenen bestudeerd.


Minouche Besters is adviseur stadsontwikkeling en partner bij STIPO. Ze richt zich op inclusieve steden, het opwaarderen van buurten, mengstrategie en gevaren zoals gentrificatie. Ze schreef mee aan het boek Our City - countering exclusion in public space


Dit programma was een samenwerking met Radboud Reflects.


Foto: More or Less Design


273 weergaven

Gerelateerde posts

Alles weergeven

Comments


© Stichting Architectuurcentrum Nijmegen 2021 | Alle rechten voorbehouden

CONTACT

Architectuurcentrum Nijmegen (ACN)

Winselingseweg 16, U-74

6541 AK Nijmegen

06 11 62 02 17

info@architectuurcentrumnijmegen.nl

www.architectuurcentrumnijmegen.nl

OVER

Architectuurcentrum Nijmegen (ACN) is het centrum voor ideevorming en uitwisseling over architectuur, stedenbouwkunde en de ruimtelijke ontwikkeling van Nijmegen. In samenwerking met relevante partijen worden producties opgezet, debat-avonden en activiteiten georganiseerd. Het ACN zet daarbij haar kennis en netwerk in om dilemma’s in de stad te duiden, op de agenda te zetten en oplossingen aan te dragen. 

Lees meer...

bottom of page