Tekst: Fabian de Bont | Beeld: Anne Hopman en PosadMaxwan
Winkelsteeg, Nijmegen. Wie er niet moet zijn, rijdt er zo snel mogelijk doorheen of - sterker nog - gaat er met een boog omheen. Met z’n blokkendozen, smoezelige panden en asfaltwegen is het geen aantrekkelijk gebied. De gemeente Nijmegen wil daarvan af en ontwierp een vergezicht voor het gebied in 2035. Het moet groener, levendiger en vriendelijker. Aangedreven door de huidige crisis op de woning- en arbeidsmarkt moeten er zo’n 4.000 woningen komen, gecombineerd met 3.000 banen voor zowel laag- en hoogopgeleid personeel - een levendige woonwerk-wijk, midden in de stad. Hoog // Diep redacteur Fabian de Bont trok op verkenning uit.
Winkelsteeg is geen plek die ingebed is in het collectief geheugen van de Nijmegenaar. Het binnenstedelijke bedrijventerrein van bijna tweehonderd hectare groot, ingeklemd tussen het Goffertpark en het Maas-Waalkanaal, huisvest verschillende bedrijven: van chipfabrikant NXP en de onderzoeksafdeling van ketchupfabrikant Heinz tot het toekomstige grootste archeologische depot van Nederland. Ook zitten er kleinere bedrijven, autohandelaren, een dierencrematorium en de voedselbank. Aan de rand is het groener: daar zitten sportvelden en zorgcentrum Pluryn.
7.15 uur. Op de Nieuwe Dukenburgseweg gaat het elke ochtend als volgt: de auto’s rijden van het Jonkerbosplein, dwars door bedrijventerrein Winkelsteeg, naar de kanaalbrug waar Dukenburg begint - en andersom. Af en toe gaat een knipperlicht aan en slaat een automobilist af. Die rijdt een parkeerplaats op en verdwijnt vervolgens in een van de bedrijven op Winkelsteeg.
Telkens opnieuw: knipperlicht, auto op slot, bedrijfspand in - en het is weer stil.
Dat moet anders, zegt Noël Vergunst (GroenLinks), wethouder stedelijke ontwikkeling en ruimtelijke ordening. “Winkelsteeg is nu vooral een bedrijventerrein met een paar voorzieningen. Het is rommelig, er ligt veel braakliggend terrein - het wordt niet efficiënt gebruikt.”
“Winkelsteeg is nu vooral een bedrijventerrein met een paar voorzieningen. Het is rommelig, er ligt veel braakliggend terrein - het wordt niet efficiënt gebruikt.”
Vergunst zit op zijn werkkamer in het Nijmeegse stadhuis. In zijn handen heeft hij de ontwikkelvisie Winkelsteeg voor 2035, een 160 pagina’s tellend document samengesteld door gebiedsontwikkelaar SITE urban development en stedenbouwkundig bureau PosadMaxwan. “Nijmegen is een groeistad. De komende jaren moeten er zo’n 15.000 woningen bijkomen en dat willen we binnen de gemeentegrenzen doen.” De keuze voor Winkelsteeg was relatief logisch. “Het is in het hart van de stad - Lindenholt, Dukenburg, Hatert en het Goffertpark liggen eromheen.”
Vergunst wil van de ouderwetse functiescheiding tussen werk en wonen af. Niet enkel een wijk met woningen - zoals Dukenburg ooit gebouwd was - maar ook waar mensen werken. “We moeten, ook met de nationale omgevingsvisie in het achterhoofd, beter nadenken over het intensiever gebruik van de ruimte van de stad.” Hij laat artist impressions zien van de nieuwe wijk: mensen die langs het kanaal, zittend in een parkje - mooie gebouwen en veel groen.
Impressie Winkelsteeg | Beeld: PosadMaxwan
“Het gaat er allemaal nooit exact zo uitzien als je hier ziet, maar het plan staat,” zegt hij. “Er komt een knooppunt bij het kanaal, eentje bij station Goffert. Daartussen gaat de Nieuwe Dukenburgseweg een levendige ader vormen met daaromheen bedrijven en woningen gemengd. Zo worden nu al vijfhonderd woningen op een tijdelijke locatie gebouwd aan de Nieuwe Dukenburgseweg - het NDW21-project. “Er is gekozen voor tijdelijke woningen, ze kunnen later verplaatst worden naar een andere plek. Dat is om niet afhankelijk te zijn van een reguliere bestemmingsplanprocedure.”
“Wie straks het kanaal oversteekt moet in een gebied met reuring komen: wonen, winkeltjes, kleine bedrijfjes. Moeten mensen het gevoel hebben: ik ben al in de stad.”
Tenslotte moet de “psychologische afstand” tussen Dukenburg en het centrum verkleind worden. Dat wil de gemeente doen door Winkelsteeg een duidelijk gezicht te geven aan het Maas-Waalkanaal met de Nieuwe Dukenburgseweg als levendige stadsstraat. Dit alles zodat je “op een vriendelijke manier het gebied in wordt getrokken,” zegt Vergunst. “Wie straks het kanaal oversteekt moet in een gebied met reuring komen: wonen, winkeltjes, kleine bedrijfjes. Moeten mensen het gevoel hebben: ik ben al in de stad. Net zoals je vanaf de Sint Annastraat richting het centrum fietst.”
12.30 uur. In de schaduw van 52Nijmegen, het iconisch geknikte gebouw aan het Jonkerbosplein, lopen mannen in overhemden - aan hun broekspijpen hangen veiligheidspasjes. Sommige van hen eten een boterham, andere praten met elkaar - het is lunchtijd op de Novio Tech Campus.
De directeur van de campus, Bert Krikke, is blij met de werknemers op zijn terrein - zowel van de grote chipfabrikanten NXP, Ampleon en Nexperia, als de bedrijven op gebied van technische ontwikkeling in de zorgsector - maar zou het liever anders willen zien. “Wat wij missen is een clubhuis. Een plek waar mensen lunchen, op het einde van de dag een biertje drinken of een congres wordt georganiseerd.”
Krikke is in 2021 aangetrokken als directeur om het gebied te laten groeien. Daarvoor was hij betrokken bij verschillende duurzame gebiedsontwikkelingen in Nederland, zoals het Floriadegebied in Almere. “Dat wil ik hier ook gaan doen. Inspirerende gebouwen gemaakt van duurzame materialen.” Het is daarom dat hij blij is met de ontwikkelingen van de gemeente. “Vanaf station Goffert komt straks een grote stationsallee met verschillende bedrijven, het entreegebied voor de campus.”
De combinatie werken en wonen ligt in Nederland gevoelig. Zo komt vanuit de werkgeversorganisatie VNO-NCW de algemene kritiek dat nieuwe woningen op bedrijventerreinen werkgelegenheid zou kosten, omdat de komst van bewoners de industrie zou wegjagen. Die zouden niet meer durven uitbreiden omdat bewoners wellicht bezwaar in de toekomst gaan maken.
Inmiddels is de ontwikkelvisie voor Winkelsteeg goedgekeurd door de gemeenteraad, maar op het randje. Er was kritiek van de oppositie en vanuit de Nijmeegse Industriële Kring. Zij waren bang dat door bewoning, grote bedrijven als NXP Nijmegen zouden verlaten. “Dat was een spraakverwarring,” zegt Krikke daarover. “Het leek alsof woningen recht tegenover de fabriek van NXP zouden komen. Dat is niet het geval. Het gaat om buurten nabij de campus, we zullen altijd rekening houden met de bedrijven.” Ook de gemeente geeft aan bij het ontwikkelen van de visie rekening te houden met uitbreiding van de bedrijven en eventuele overlast van geluid en uitstoot.
“Als je tien uur per dag in een laboratorium werkt, bezig bent met bijzondere dingen te ontwikkelen, moet je omgeving dat ook zijn. Het lijkt hier nog te veel op een bedrijventerrein.”
Krikke is juist voorstander om mensen rond de campus te laten wonen. “Anders gaat iemand die in Beuningen woont op de campus werken en iemand die naast de campus woont in Beuningen werken.” Ook memoreert hij Philips, “Het idee is niet nieuw, bij het bouwen van de campus in de jaren vijftig werden de wijken rond de huidige Novio Tech Campus mede aangelegd voor werknemers van de fabrieken.”
Om de campus snel te laten groeien wil hij een deel van de campus - zo’n 25 hectare - beschikbaar stellen voor nieuwe bedrijven. Daarbij wordt de campus financieel gesteund door Oost-NL, een organisatie vanuit de overheid die regionale bedrijvigheid stimuleert. Ook heeft Krikke het architectenbureau MVRDV aangetrokken om een kenmerkende campus te ontwikkelen. Daarnaast is hij bezig met hogeschool voor de kunsten Artez kunst in de openbare ruimte te ontwikkelen. “Als je tien uur per dag in een laboratorium werkt, bezig bent met bijzondere dingen te ontwikkelen, moet je omgeving dat ook zijn. Het lijkt hier nog te veel op een bedrijventerrein.”
14.30 uur. Op de Tarweweg, ter hoogte van twee autohandelaren, staat de frietkraam van Keessie. Elke donderdag verkoopt hij daar friet en snacks, in het weekend staat hij bij de Gamma aan de Nieuwe Dukenburgseweg. Zijn klanten zijn voornamelijk mensen die in Winkelsteeg werken, vertelt hij, terwijl hij een kroket en een kaassoufflé in het vet gooit. “Ze lopen een rondje en eten hier wat als lunch.”
Keessie heeft vaag gehoord van de bouwplannen. Maar hij weet niet precies wat er aan de hand is. Het oude Pro-Persona gebouw zou het nieuwe politiebureau van Nijmegen worden, een ander gebouw aan de overkant van de straat staat nog steeds leeg omdat er vleermuizen inzitten, een beschermd dier in Nederland, waardoor de sloop is vertraagd. “Het lijkt mij een hele klus,” zegt hij. “Het is groot hier.”
Als er iemand is die weet wat voor opgave zo’n operatie is, dan is het Luciën Koridon, de gebiedsmanager van het project. Sinds 2000 werkt hij voor de gemeente en was onder meer betrokken bij de ontwikkeling voor de Waalsprong en de dijkteruglegging bij Lent. “Er werken nu zo’n veertig tot vijftig mensen aan het project. Daarnaast werken we ook nog steeds hard aan het bouwen van extra woningen in het Waalfront, bij de Honigfabriek en de Waalsprong. Winkelsteeg is niet alleen een bouwkundig, maar ook organisatorisch een opgave.”
Winkelsteeg maakt onderdeel uit van het gebied Kanaalzone-Zuid, dat zijn de wijken die aan weerszijden van het Maas-Waalkanaal liggen. Het opnieuw inrichten van dit gebied is volgens Koridon een complexe opgave: wonen, werken, voorzieningen, groene verbindingen en infrastructuur. Ook wordt er nadrukkelijk gekeken naar het verbeteren van de verbindingen met de omliggende wijken. Die staan nu veelal met de rug naar het kanaal.
Braakliggend terrein in Winkelsteeg | Foto: Anne Hopman
“In de jaren tachtig en negentig leefde in de woningbouw vooral het vinex-denken: grote locaties waar vooral gewoond wordt,” vertelt Koridon. “Dat was ook in Nijmegen het geval bij De Waalsprong. Veel Nijmegenaren zagen dit stadsdeel als een buitenwijk waar enkel gewoond werd, mensen gingen niet snel de Waal over. Daar kwam verandering in met de dijkteruglegging Lent. We creëerden een nieuwe mooie plek, een mooi stadspark rond het water van de nevengeul en de Waal. Nu spreken er mensen af, gaan ze wandelen. Dat willen we bij het Maas-Waalkanaal tussen Dukenburg en Winkelsteeg ook, nieuwe plekken waar je naar toe wil gaan, langs wil lopen of fietsen.”
15.30 uur. Door de straten van Winkelsteeg rijden caddies van een securitybedrijf, we worden tijdens een wandeling meermaals geattendeerd dat er overal camerabewaking is door borden op panden en hekken. Winkelsteeg is geen welkom gebied voor een ommetje.
“Waarom zou je niet boven dat 3D-printbedrijfje kunnen wonen? Technisch gezien kan alles opgelost worden met geluidswerende constructies.”
Voor de ingang van het gemeentelijk werkbedrijf, waar het UWV is gevestigd, hangt een grote beveiligingscamera. Als onze fotograaf een foto wil maken van het gebouw komt een man in pak naar buiten, op zijn borst prijkt een zilveren V. “Nu moet ik toch vragen wat jullie aan het doen zijn,” zegt hij.
16.15 uur. We naderen het eind van de werkdag. Bij een grote loods aan de Oostkanaaldijk staat een busje met een Pools nummerbord te wachten. Enkele mensen lopen vanaf de loods richting het busje en stappen in. Iets verderop, verscholen achter de Nieuwe Dukenburgseweg, beginnen de stadsarcheologen van het gemeentelijke depot aan hun laatste afspraken van de dag.
Als het aan Martine Vledder ligt, blijft het niet alleen dit soort werkgelegenheid, maar gaat het ook meer consumentgericht zijn. Vledder is gebiedsontwikkelaar bij SITE urban development en werkte intensief mee aan de ontwikkelvisie voor Winkelsteeg. “Er is in Winkelsteeg nu voornamelijk monofunctionele bedrijvigheid. In de toekomst moet wonen en werken niet alleen gemengd worden, maar elkaar ook versterken.” Ze denkt daarbij aan horeca- of sportgelegenheden voor bewoners en werknemers, een 3D-printbedrijfje dat voor andere bedrijven produceert, maar ook een fietsenmaker die elektrische fietsen verkoopt en een ontmoetingspunt vormt voor sportieve fietsers en stadsdistributie.
Vledder heeft in de anderhalf jaar dat ze aan het project werkte, zich verzet tegen een scheiding tussen het noorden van Winkelsteeg, waar vooral werk zou moeten komen, en het zuiden, waar vooral gewoond kan worden. “Waarom zou je niet boven dat 3D-printbedrijfje kunnen wonen? Technisch gezien kan alles opgelost worden met geluidswerende constructies.”
De gebiedsontwikkelaar vindt het noodzakelijk om minder ruimte-excessief te bouwen. “Onze voorzieningen staan onder druk. We moeten slim bouwen om minder onze aarde te vervuilen.” Ook vanuit andere projecten merkt Vledder weerstand vanuit zowel de werk- als de woonlobby. “Beiden zijn bang dat ze last van de ander gaan krijgen.”
“Stedenbouwkundig is het niet het meest spannende plan, maar wat wel spannend is de ambitie om werkelijk een aantrekkelijk werk-woongebied te maken - een compacte stad.”
Het samenstellen van de visie voelde voor Vledder als pionieren. “We moesten naar buitenlandse voorbeelden kijken, bijvoorbeeld in Hamburg of de Verenigde Staten, maar uiteindelijk is elk gebied uniek.” Honderd procent menging van wonen en werken zal niet mogelijk zijn, zegt ze. “Stedenbouwkundig is het niet het meest spannende plan, maar wat wel spannend is de ambitie om werkelijk een aantrekkelijk werk-woongebied te maken - een compacte stad.”
17.40 uur. Winkelsteeg loopt langzaam leeg. “Fijne avond,” roept een man met e-bike die de fietsenstalling achter het Ampleongebouw op de Halfgeleiderweg verlaat. Auto’s rijden vanaf de parkeerplaatsen naar de stromende aorta van de Nieuwe Dukenburgseweg.
Telkens opnieuw: bedrijfspand uit, auto van het slot, knipperlicht - en het is weer stil.
Alleen op de parkeerplaats van de sportschool en de Jan Massinkhal, aan de overkant van het NXP-gebouw, rijden nieuwe auto’s het terrein op. Op het perron van station Nijmegen Goffert wachten zo’n dertig mensen op de trein naar Nijmegen. De meesten dragen een colbert en een koffer. De voertaal is voornamelijk Engels.
Alle partijen - de gemeente, de Novio Tech Campus, de industrie, de omwonenden - willen hetzelfde: een mooiere, aantrekkelijker gebied maken van Winkelsteeg. Gebiedsontwikkelaar Martine Vledder pleit voor een hechte samenwerking tussen alle belangrijke partijen in Winkelsteeg. “Ik hoop dat ze wonen en werken daadwerkelijk zoveel mogelijk gaan mengen en dat ze zich aan de essentie van de visie houden. Alleen dan zal het geen kil bedrijventerrein meer zijn.”
20.45 uur. Bij een groothandel aan de Sint Teunismolenweg lost een vrachtwagen een late avondlading. Aan de Roggeweg, bij een bedrijfspand waarop de rolluiken Fittunit staat, klinkt luide muziek. Binnen heffen enkele jongens gewichten en slaan ze op een grote boksbal. Bij de paar bedrijfswoningen die Winkelsteeg telt, is het stil, er brandt geen licht - niemand doet open.
Ten oosten van de Nieuwe Dukenburgseweg is het rustig. Alleen bij de brandweerpost staan twee mannen in uniform te kletsen. Over de Tarweweg, net voorbij het pand van het Leger des Heils, beent een man met verwilderde baard en grote tassen. Zin in een praatje heeft hij niet. Iets verderop, langs het kanaal, fietst een eenzame maaltijdbezorger.
23.15 uur. Over de Nieuwe Dukenburgseweg schieten af en toe koplampen voorbij. Een fietser snelt de kanaalbrug op. Daarna is het stil.