Biobased city. Bouwgewassen voor de groeiende stad

ACN presenteert | terugblik 25.04.2023

Kan biobased bouwen op korte termijn gemeengoed worden in het snel groeiende Nijmegen? Ondanks hun grote klimaatimpact genieten beton en andere niet-hernieuwbare materialen nog altijd de voorkeur. Welke strategieën voor de productie en toepassing van bouwgewassen zijn kansrijk voor een versnelde transitie naar een klimaatneutrale stad? Architecten Do-Janne Vermeulen en Richelle de Jong en landschapsarchitect Philomene van der Vliet lichtten tijdens deze avond inspirerende casestudies toe en deden aanbevelingen over biobased bouwen en bouwgewassen.

illustratie: Smoove Business

‘De wereld groeit, dat gebeurt vooral in steden. En deze bestaan vooral uit beton’ opent Do-Janne Vermeulen de avond. Bij het project HAUT Amsterdam, van haar bureau Team V, hebben ze laten zien dat het ook anders kan: een 70 meter hoge woontoren waarin veel hout werd verwerkt. Bouwen met hout is licht en comfortabel, en hout hoeft veel minder bewerkt te worden dan beton. Hierdoor kunnen, naast de klimatologische voordelen die hout biedt, de kosten lager blijven dan bij beton. De CO2 opslag van HAUT compenseerde dan ook bijna 2 miljoen kg CO2, oftewel het elektriciteitsverbruik van ruim 2000 huishoudens in een jaar.

Dat betekent helaas nog niet dat we van de ene op de andere dag de sprong kunnen maken naar bouwen met hout. Vermeulen vertelt dat Team V nu sneller de analyse kan maken en ziet daarin ook steeds meer kansen voor hybride bouwen. Een hybride constructie kon zo snel gebouwd worden dat de financiële kosten zelfs lager waren dan wanneer het van beton werd gebouwd. De zorg dat hout opraakt is dan ook ongegrond: er groeit in 2 uur in de Oostenrijkse bossen van Binderholtz genoeg hout om project HAUT van te bouwen.

De belangrijkste les die Team V van HAUT heeft geleerd? Als het implementeren van hout in dit project mogelijk is, dan kan het met genoeg daadkracht bij alle projecten. Met 70 meter hoogte, een moeilijke fundering en een locatie waar een groot aantal belemmerende factoren meespeelden, heeft HAUT bewezen dat er geen obstakels te groot zijn voor het implementeren van hout. Voor Nijmegen betekent dit dus ook dat er veel meer mogelijk is dan doorgaans gedacht.

Richelle de Jong van DP6 vervolgde de avond met een project op kleinere schaal, maar waar zelfs meer dan 95% van het gebouw uit biobased materialen bestaat: The Natural Pavilion op de Floriade. Dit paviljoen speelde in op de energie- en grondstoffentransitie, en andere stedelijke problemen zoals hittestress. Er werd een prijsvraag uitgezet, die werd gewonnen door DP6 met hun biobased ontwerp.

Nog voor de prijsvraag gewonnen werd, reserveerde DP6 voor de zekerheid alvast het lokale hout dat nodig was om het project te realiseren. De Jong vertelde hoe dit soort voorbarige beslissingen soms doorslaggevend kunnen zijn bij het daadwerkelijk neerzetten van het project: je kunt immers niet altijd afwachten tot alles is goedgekeurd. Het glas werd gerecycled van een oud kantoorgebouw en daar werden de kozijnen omheen gefabriceerd.

De enige niet-biobased materialen werden gebruikt in de fundering. Daar werd gerecycled beton, gerecycled plastic en nieuw beton getest, en stalen verbindingsknoppen waarmee de units van het paviljoen aan elkaar gemonteerd werden. Deze stalen verbindingsknoppen vormen een inventief systeem dat het afbreken van het paviljoen ook mogelijk maakt, zodat het weer op een andere locatie kan worden opgebouwd.

‘Het mooie van het ontwerp is dat we binnen en buiten heel erg hebben laten spelen met elkaar’, stelde de Jong. Er werden groene daken met een rijke biodiversiteit gemaakt, en zelfgemaakte zonnepanelen werden geïnstalleerd. Ook ontworpen ze houten lamellen die afhankelijk van de kant van het gebouw afgesteld waren op de inval van het zonlicht. In het paviljoen viel het licht daardoor natuurlijk naar binnen, en een prettige temperatuur in combinatie met de geur van het hout maakte het een zeer aangename plek om te zijn. In het ruime atrium werden vele lezingen en andere activiteiten georganiseerd.

In het gesprek met gespreksleider Dave Willems waren Vermeulen en de Jong het eens dat het hele systeem op de schop zou moeten, en daar is iedereen op zijn eigen schaal al mee bezig. De volgende stap hierin is elkaar opzoeken en de kennis delen. De potentie van het bouwen met hout en andere biobased materialen is groot, maar er zijn nog vele obstakels die we kunnen overwinnen door informatie met elkaar te delen.

Eén van deze obstakels is bijvoorbeeld het regelen van de hypotheken en verzekeringen voor een gebouw met hout. De financiële sector is heel behoudend en kiest vaak voor wat ze al kent. Daarnaast denken veel mensen dat brandveiligheid het grootste probleem is van hout, maar daar zijn goede oplossingen voor. De akoestiek daarentegen is een groter probleem. Een keerzijde van de lichtheid van hout is de gebrekkige geluidsisolatie, op dat gebied moeten nog stappen worden gezet.

Landschapsarchitect Philomene van der Vliet vervolgde de avond en presenteerde het onderzoek van Boom Landscape dat werd uitgevoerd in drie Nederlandse provincies. Hier onderzocht haar bureau de kansen en uitdagingen van bouwgewassen. De gigantische CO2 uitstoot van de bouwsector vraagt om alternatieven. Vaak wordt gekeken naar hoe architectonische ontwerpen kunnen bijdragen aan het behalen van klimaatdoelen, maar het zijn de landschappen zelf die een groot deel van de CO2 voor ons bergen.

Kunnen we onze landschappen verbeteren door de productie van biobased gewassen? De huidige landschappen bestaan vooral uit eindige productiesystemen, de biodiversteit is laag en de bodemkwaliteit is slecht. Landschappen met biobased gewassen kunnen daarentegen bijdragen aan de biodiversiteit, waterbuffers creëren voor de grond en recreatieve voorzieningen in het landschap introduceren.

Van der Vliet presenteerde vele inzichtelijke voorbeelden, die allen wezen op de moeilijkheid het businessmodel van biobased gewassen houdbaar te maken binnen het huidige beleid. Er zal een fundamenteel ander en daadkrachtiger beleid moeten komen, dat bijvoorbeeld ook kijkt naar de integratie van het gebied voor maatschappelijke doeleinden en de vraag naar biobased gewassen stimuleert.

---

Dit programma is onderdeel van ‘New Dawn: krimpen voor de groeiende stad’. Het komende jaar onderzoekt ACN hoe de stad groen kan groeien met slimme innovaties en te krimpen waar nodig om zo bij te dragen aan een stad die snoeit, groeit en bloeit.