ACN college | terugblik
In hoeverre moet klimaatbestendigheid bepalend zijn voor architectuur? In 2023 nodigt ACN (interieur)architecten, kunstenaars en wetenschappers uit om te reflecteren op het thema ‘vorm volgt klimaat’. Op 4 april kreeg Ingrid van der Heijden (Civic Architects) het podium.
Publieke gebouwen spelen een onmisbare rol in de samenleving: ze bieden belangrijke voorzieningen en creëren ontmoetingsplekken voor diverse groepen mensen. In dit tweede ACN college binnen het thema ‘vorm volgt klimaat’ presenteerde architect Ingrid van der Heijden van Civic Architects verschillende projecten binnen de publieke sfeer. Hierbij lichtte ze de leidende principes toe die ten grondslag liggen aan deze projecten.
Civic Architects is een architectuurbureau voor publieke bouwprojecten, bestaande uit een team van elf architecten. Civic focust zich op de transformatie van verouderde gebouwen, waarin aandacht voor de specifieke context van een gebouw richtinggevend is en ook ‘architecture by research’ een leidend principe is. Belangrijk is namelijk dat de historische context van het gebouw zichtbaar is in het eindproduct. Daarnaast is duurzaamheid leidinggevend voor de transformatie van een gebouw: het transformeren van een oud gebouw verlaagt namelijk de vraag naar nieuwbouw. Er wordt ook veel waarde gehecht aan het duurzame (her)gebruik van bouwmaterialen en het stimuleren van duurzaam gebruik van gebouwen. Het belang van deze principes blijkt uit de voorbeelden die Ingrid presenteerde.
LocHal
Het eerste project is de LocHal, een belangrijke nieuwe ontmoetingsplek in Tilburg. Het gebouw biedt voorzieningen als de openbare bibliotheek, werkruimtes, conferentiezalen en ruimtes voor publieke evenementen, debatten en exposities. De LocHal is gevestigd in een voormalige locomotiefloods langs het Centraal Station Tilburg. De centrale vraag bij deze transformatie was: Hoe ziet de bibliotheek van de toekomst er uit? Civic benadrukt het belang van toegankelijkheid voor diverse groepen om elkaar te ontmoeten, in een open ruimte die de mogelijkheid biedt voor een breed scala aan activiteiten.
Bij de transformatie van deze locomotiefloods stond het behoud van de laat-industriële architectuur centraal. De openheid van het gebouw is grotendeels behouden, met imposante hallen en vloervelden. Het gebouw is echter op te delen in verschillende zones: zes doeken, zo lang als de ruimte hoog is, maken de isolatie van grote en kleine werkruimtes mogelijk. Daarnaast dragen de twee geschakelde kraanbanen nu een deel van de nieuwbouw.
Een belangrijk aspect van de transformatie van de LocHal is de klimatisering. Dat is namelijk een grote opgave bij een industrieel en oorspronkelijk slecht geïsoleerd gebouw. Daarom is het gebouw opgedeeld in vijf klimaatzones. De congresruimtes zijn geheel geklimatiseerd, terwijl in de open hal slechts de zittingen verwarmd of verkoeld worden. Ingrid benadrukte het belang van het verwarmen van mensen, en niet noodzakelijk het verwarmen van het hele gebouw.
Schoenenkwartier Waalwijk
Het tweede gepresenteerde project is het Schoenenkwartier, een museum en innovatief kenniscentrum voor duurzame schoenmode en -ontwerp. Dit centrum is gevestigd in het voormalige gemeentehuis van Waalwijk, een ensemble van rijksmonumentale gebouwen ontworpen door architect Alexander Kropholler waar in de jaren ’80 een nieuwe vleugel aan is toegevoegd.
Belangrijk voor de transformatie van dit centrum was het creëren van meer open ruimten. Het oorspronkelijke gebouw bestond uit smalle gangen met lage plafonds. Om het een museale uitstraling te geven waren open ruimtes en grote openingen essentieel. Daarnaast bouwde Civic voort op bestaande vormen en details door architectuuropvattingen van Alexander Kropholler toe te passen, zoals de ronde gemetselde openingen en doorgangen. Verder verwijst het materiaalgebruik binnen het gebouw naar de innovatieve en circulaire karakteristieken van het centrum voor kennisuitwisseling. Materialen als kalkhennep voor de balie in het entreegebied en plafonds van kunstvilt uit gerecyclede PET-flessen tonen het experimenteren met nieuwe circulaire technieken. Tenslotte is er in de entreeruimte een keramische tegelwand gecreëerd in samenwerking met innovatief bureau La-Di-Da, dat ambacht combineert met duurzaamheid.
ITC Universiteit Twente
Het volgende transformatieproject van CIVIC is het International Institute for Geo-Information Sciences (ITC), waar diverse groepen studenten van over de hele wereld onderzoek doen naar verduurzaming en aardobservatie. De zesde faculteit van de Universiteit van Twente wordt verplaatst naar een voormalig laboratoriumgebouw, dat in het nieuwe ontwerp grotendeels de oorspronkelijke constructie behoudt. Een ingrijpende verandering is de toevoeging van vier atria binnen het gebouw, die als biotoop voor flora en fauna kunnen zorgen voor groen, daglicht en verse lucht.
Rondom de atria zijn kantoren, labs en studieplekken gemengd. Beneden is er plek voor concentratie en self-study, boven is het meer open en is er ruimte voor ontmoeting en reuring. De architectuur legt de focus op de reeds bestaande stalen en betonnen constructie van het gebouw, waar vervolgens nieuwe elementen aan worden toegevoegd. Het behouden van deze bestaande eigenschappen legt de basis voor een duurzaam beleefbaar gebouw.
Ter afsluiting
In het afsluitende gesprek benadrukte Ingrid van der Heijden het contextuele karakter van elk individueel project. Civic streeft ernaar om bij elk project aandacht te geven aan de principes van de originele architect en hier zelf details en nuance aan toe te voegen. Daarnaast wordt het maatschappelijke belang van optimistische kleinschalige projecten toegelicht, waarin innovatieve concepten kunnen worden toegepast om de norm uit te dagen. Dit wordt steeds meer teruggezien in biobased en bioklimatische ontwerpen, waarin natuur-factoren omarmd worden en het klimaat steeds meer leidend is voor de vorm.
Over Ingrid van der Heijden
Aansluitend op haar opleiding Bouwkunde aan de TU Eindhoven richtte Van der Heijden samen met medestudenten ‘The Cloud Collective’ op, een platform voor ontwerpers met aandacht voor de maatschappelijk impact van architectuur en ontwerp. Samen met Rick ten Doeschate, Gert Kwekkeboom en Jan Lebbink geeft ze nu leiding aan Civic Architects, een bureau dat ‘publieke architectuur’ maakt door onderzoek en architectuur te combineren. Civic sleepte vele prijzen in de wacht, waaronder meerdere prijzen en nominaties voor hun ontwerp voor de Lochal in Tilburg.
Volgende ACN colleges in de reeks ‘vorm volgt klimaat’:
6 JUN 2023 | Hakim El Amrani (Studio NousNous)
12 SEP 2023 | Odette Ex (Ex Interiors)
7 NOV 2023 | Jacob Voorthuis (TU Eindhoven)
Meer informatie over Civic Architects: civicarchitects.eu